معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اسطوره، اصطلاحی کلی و دربرگیرنده باورهای مقدس انسان در مرحله خاصی از تطورات اجتماعی است که در عصر جوامع به اصطلاح ابتدایی شکل می‌گیرد و باورداشت مقدس همگان می‌گردد. اساطیر حتی در ساده‌ترین سطوح خود انباشته از روایاتی معمولا مقدس درباره خدایان، موجوداتی فوق بشری و وقایع شگفت‌آوری هستند که در زمان‌هایی آغازین با کیفیاتی متفاوت با کیفیات زمان عادی ما، رخ داده و به خلق جهان و اداره آن انجامیده است. آنچه جالب توجه است، این است که اساطیر کوششی برای اثبات و شایسته قبول افتادن این روایات و باورها نمی‌کند و از سوی پیروان و مومنان هرگز درباره حقیقت آنها شک و تردیدی ورزیده نمی‌شود، هرچند هم که این روایات باورنکردنی و نامعقول به نظر آیند.

اسطوره، در کنار حماسه و فولکلور، یکی از عناصر شکل‌دهنده فرهنگ و هویت قومی و ملی جوامع بوده است. بعضی از اسطوره‌شناسان آن را دین تمدن‌های اولیه در دوران پیش از گسترش ادیان توحیدی می‌دانند. بسیاری از محققان، اساطیر را نه همچون یکی از انواع حکایات سرگرم‌کننده، بلکه پاسخگوی نیازهای مادی و معنوی انسان قدیم می‌داند.

شناخت اساطیر به لحاظ دستیابی به اصل و ریشه عوامل محدودکننده ذهن و رفتارهای اجتماعی یا بالعکس، عوامل مشوق و پیش‌برنده اقوام در عصر حاضر می‌تواند بسیار نتیجه‌بخش باشد. اسطوره‌ها را می‌توان از طریق بررسی متون کهن ادبی و مذهبی و نیز آثار هنری به جای مانده و گاهی با مقایسه آنها شناخت و به کنه و محتوای درونی و بیرونی آنها پی‌برند. ایران با داشتن تمدن چندهزارساله یکی از غنی‌ترین گنج‌های افسانه و اسطوره‌ها را دارد. اسطوره‌های ایران بازتاب استمرار یک سنت قدیمی در فرهنگ و زبان این ناحیه جغرافیایی پهناور است که در فراسوی مرزهای ایران کنونی گسترش یافته است.

طبیعت عنصری حائز اهمیت در اساطیر و ادیان و واجد جایگاهی متفاوت در ایدئولوژی‌ها بوده‌است. از آنجایی که عناصر و عوامل متعددی در بوجود آمدن اساطیر نقش داشته‌اند، این پژوهش در پی روشن کردن نقش طبیعت در شکل‌گیری اساطیر ایران می‌باشد. به طور کلی ساختار اساطیر ایران نوعی باور به دوگانگی در طبیعت، در وجود انسان و در نیروی متعارض موجود در جهان است که از مهم‌ترین وجوه این تقابل‌ها در اساطیر، نبردی مداوم میان نیروهای خیر و شر است، از آنجا که ایران با جغرافیای طبیعی متنوع سرزمین تضادهای بزرگ است، مسئله اصلی این پژوهش این است که نقش طبیعت را در شکل‌گیری اساطیر ایران یافته، نیروهای طبیعی تاثیرگذار و اسطوره‌ساز را مشخص سازد و به این پرسش اصلی و اساسی پاسخ دهد که آیا تضادهای موجود در طبیعت ایران در بوجود آمدن و یا تقویت باور به دوگانگی و تداوم اصل ثنویت در باور و اعتقادات و اساطیر ایرانیان تاثیر داشته است. در این پژوهش گردآوری اطلاعات به روش اسنادی و روش تحقیق به صورت توصیفی و تطبیقی و تجزیه و تحلیل کیفی است. با توجه به نتایج بدست آمده می‌توان اینگونه بیان داشت که در اساطیر ایران، عناصر طبیعی نقش بسزایی را ایفا می‌کنند. از نیروهای طبیعی تاثیرگذار و اسطوره‌ساز می‌توان به عناصر آب، باران، کوه، زمین، آسمان، خورشید، ماه، ستارگان، باد، گیاه، جانوران و آتش اشاره‌کرد. در بررسی نقش و تاثیر تضادهای طبیعت در شکل‌گیری باور به دوگانگی و نبرد نیروهای خیر و شر طی مطالعه تطبیقی در اساطیر جهان مشخص گردید که در اساطیر بین النهرین، مصر، هند، اروپای شمالی، ایرلند و قوم سلت، چین و تبت که باور به نیروهای خیر و شر، وجود غولان و دیوان و نبرد نیروهای تاریکی و روشنی، مثبت و منفی دیده می‌شود، در طبیعت و جغرافیای طبیعی هر کدام از سرزمین‌ها تضاد طبیعی وجود دارد. پس بطور کلی بر اساس نتایج بدست آمده می‌توان گفت در میان علل گوناگونی که منجر به شکل‌گیری اساطیر شده است، طبیعت و تضادهای موجود در آن در شکل‌گیری این باورها و اعتقادات تاثیر بسزایی داشته و نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کند.

در فصل اول به تعریف اسطوره و مفاهیم آن پرداخته شده است. پس از بررسی جغرافیا و طبیعت سرزمین پهناور ایران در فصل دوم، در فصل سوم به بررسی نحوه و میزان تأثیر آن بر اساطیر پرداخته شده و نقش عناصر و نیروهای طبیعی نقش‌داشته در اساطیر ایران بررسی شده است. در فصل چهارم در راستای تبیین فرضیه تأثیرپذیری باور خیر و شر از طبیعت و تضاد جغرافیایی، همچنین پی بردن به تأثیرپذیری باور به ثنویت در ایران باستان از تضادهای طبیعی این سرزمین، طی یک مطالعه تطبیقی با دیگر نواحی جهان و در نهایت با تعمیم نتایج، به نقش طبیعت (تضادهای طبیعی) در شکل‌گیری این نوع باور در اساطیر ایران پرداخته شده است. در فصل پایانی کتاب به ثنویت و جایگاه خیر و شر در اساطیر و آیین‌های ایرانی پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: اسطوره و مفاهیم آن

فصل دوم: اوضاع جغرافیایی و طبیعی ایران باستان

فصل سوم: نقش طبیعت در شکل‌گیری اساطیر ایران

فصل چهارم: نقش تضادهای طبیعی در ایجاد باورهای خیر و شر در اساطیر جهان

فصل پنجم: تضادهای طبیعی و نقش آن در به‌وجودآمدن باور خیر و شر در اساطیر ایران

نتیجه

فهرست منابع متن

فهرست منابع تصویر