معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از آغاز پیدایش و شکل‌گیری دستور زبان زایشی در دهۀ 1950 میلادی تا به امروز، تغییر و تحول‌های شگرفی در آن رخ داده است. دستور زایشی در طول عمر خود در راستای ارتقای قدرت تبیین و رفع نارسایی‌ها و کاستی‌ها، از نظریۀ معیار تا برنامۀ کمینه‌گرایی، تغییرات بسیاری به خود دیده است؛ با این وجود تمامی این صورت‌های مختلف نظریه از نظریۀ معیار گسترده و نظریۀ معیار گستردۀ اصلاح‌شده تا نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی برنامۀ کمینه‌گرایی، تنۀ اصلی دستور زایشی را شکل می‌دهند. اما در این میان در مقاطع مختلف زمانی، شاخه‌های دیگری از تنۀ اصلی دستور زایشی منشعب شده است که گرچه در مجموعۀ دستورهای زایشی می‌گنجند؛ اما شاخه‌های اصلی آن محسوب نمی‌شوند و حداقل در یکی از اصول بنیادین در این دستور، گشتارها هستند. دستورهای زایشی فاقد گشتار تنها به دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان (که دستوری منشعب از دستور ساخت گروهی تعمیم‌یافته محسوب می‌شود) خلاصه نمی‌شود؛ اما یکی از متأخرترین و پرطرفدارترین آنهاست. این چارچوب نظری از آنجایی که در زبان‌شناسی زایشی رایانشی کاربرد وسیعی یافته است، نظر بسیاری از زبان‌شناسان را در دهه‌هایی که از شکل‌گیری آن می‌گذرد به خود جلب کرده است. احساس نیاز به دسترسی به منبع یکپارچه‌ای از این دستور، انگاره و پایه‌های نظری، چگونگی شکل‌گیری و فراز و نشیب آن و قدرت تحلیل مسائل زبانی برای فارسی‌زبانان انگیزۀ اصلی نگارنده از تدوین و تهیۀ این کتاب بوده است.

این کتاب برای آشنایی فارسی‌زبانان با دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان، یکی از دستورهای زایشی غیرگشتاری، تدوین شده است و ترجمه‌ای از تعدادی آثار برجسته در این دستور و در رأس آنها اثر ساگ، واسو و بندر (۲۰۰۳) با نام نظریۀ نحوی: مقدمه‌ای صوری است. دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان در سال ۱۹۸۷ بر پایۀ دستور ساخت گروهی تعمیم‌یافته در کتاب کارل پولارد و ایوان ساگ به نام معنی‌شناسی و نحو اطلاعات‌بنیاد معرفی شد.

این دستور از جمله دستورهای محدودیت‌بنیاد و واژگان‌گرا قلمداد می‌شود؛ ساختار زبان در آن چندسطحی (واج‌شناسی، نحو و معنی‌شناسی) است؛ به‌طوری که همۀ سطوح موازی یکدیگرند و چیزی تحت عنوان خودمختاری نحو در آن مطرح نیست و تمامی سطوح دستور از طریق محدودیت‌ها به هم مرتبط‌اند؛ با این وجود، این دستور، نظریه‌ای نحوی است که به واسطۀ صورت‌گرایی پرقدرت خود امروزه در میان زبان‌شناسان رایانشی با اقبال فراوان مواجه است.

در فصل اول کتاب خواننده به اختصار با چگونگی شکل‌گیری دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان، پیشینۀ تاریخی و مبانی نظری آن و در ادامه با معماری آن در آخرین نسخه‌های این دستور آشنا می‌شود. این دستور تحت تأثیر پاره‌ای از نظریه‌ها و دستورهای مطرح در زبان‌شناسی زایشی شکل گرفته است که در فصل اول اشاره‌ای مختصر به آن شده اما در فصل پایانی با جزئیات بیشتری در مقام جمع‌بندی این کتاب بدان اشاره می‌شود. در فصل بعدی با ساختار مشخصه‌ای که یکی از ارکان این دستور هستند، آشنا می‌شویم: مشخصه‌ها، ارزش‌ها، نحوۀ بازنمایی ساختارهای مشخصه‌ای و اختصارهای رایج در این دستور معرفی می‌شوند. فصل سوم به مبحث معنی‌شناسی در دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان اختصاص دارد و رویکرد معنایی این دستور را از زمان شکل‌گیری آن تا به امروز رصد می‌کند که در نتیجۀ آن با دیدگاه این دستور دربارۀ معنا آشنا می‌شویم. عمدۀ تمرکز این فصل بر روی معنی‌شناسی به عنوان غالب‌ترین چارچوب معناشناختی در این دستور و معنی‌شناسی برگشت‌پذیری کمینه به عنوان آخرین نسخۀ معنی‌شناسی در دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان خواهد بود. فصل چهارم به معرفی یکی دیگر از ارکان اصلی این چارچوب دستوری، یعنی واژگان اختصاص دارد. در فصل پنجم مشخص می‌شود قواعد و اصول زبانی در دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان چگونه عمل می‌کنند و این چارچوب دستوری به چه طریق از عهدۀ تحلیل پدیده‌ها و ساخت‌های رایج در زبان‌های طبیعی برمی‌آید. فصل‌های ششم تا دوازدهم هر یک به بررسی یکی از مقوله‌های دستوری یا ساخت‌های زبانی و نحوۀ تعامل این دستور با آن می‌پردازد که مرجع‌گزینی، حالت‌دهی و مطابقه، ساخت‌های مجهول، ساخت‌های ارتقایی و نظارتی، حرکت بند، وابستگی‌های مسافت دور و فعل کمکی به ترتیب موضوع این فصول را شکل می‌دهند. فصل سیزدهم و پایانی کتاب خود از بخش‌های مختلفی شکل می‌گیرد که در کنار جمع‌بندی و نتیجه‌گیری در خصوص نقاط ضعف و قوت این دستور، خوانندۀ فارسی‌زبان را با صورت‌های متأخر این چارچوب دستوری و چگونگی نفوذ آن در زبان‌شناسی زایشی آشنا می‌کند. همچنین پیوستی جامع به همراه فهرست نمایه‌ها و واژه‌نامۀ اصطلاحات تخصصی این دستور به همراه معادل‌های فارسی منتخب آنها در پایان کتاب تهیه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

عنوان

پیش‌گفتار

فصل اول: مبانی نظری

فصل دوم: تحلیل مشخصه‌های مقوله‌های دستوری

فصل سوم: معنی‌شناسی

فصل چهارم: واژگان

فصل پنجم: تحلیل دستوری

فصل ششم: مرجع‌گزینی

فصل هفتم: حالت‌دهی و مطابقه

فصل هشتم: ساخت مجهول

فصل نهم: ساخت‌های ارتقایی و ساخت‌های نظارتی

فصل دهم: خروج سازه

فصل یازدهم: وابستگی‌های مسافت دور

فصل دوازدهم: فعل کمکی

فصل سیزدهم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

کتابنامه

واژه‌نامه