معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب ترجمۀ مجموعه مقالات استاد جلال خالقی مطلق در دانشنامۀ ایرانیکا چاپ نیویورک به سرویراستاری استاد احسان یارشاطر است که شامل 65 مدخل بوده و به لحاظ موضوعی طیف وسیعی از موضوعات مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین را دربرمی‌گیرد. این مقالات در فاصلۀ سال‌های 1982/1361 تا 2002/1381 در مجلدات یکم تا یازدهم دانشنامۀ ایرانیکا چاپ شده‌اند و چنان‌که انتظار می‌رود بخش مهمی از مقالات مربوط به حوزۀ شاهنامه‌پژوهی هستند. به‌طور دقیق‌تر 43 مقاله مرتبط با شاهنامه بوده و 22 مقاله در باب سایر موضوعات ایران‌شناسی از قبیل تاریخ و ادبیات و فرهنگ ایران هستند.

به همین دلیل در این کتاب مجموعه مقالات به دو بخش تقسیم شده است: بخش نخست شامل مقالات مرتبط با شاهنامه و بخش دوم مقالاتی در باب فرهنگ ایران.

عنوان کتاب نیز براساس پیشنهاد استاد خالقی مطلق «شاهنامه و فرهنگ ایران» نام‌گذاری شده است. البته در میان مقالات بخش دوم نیز مطالبی یافت می‌شود که در پیوند دور و نزدیک با مباحث شاهنامه‌پژوهی باشد، ولی ترجیح داده شده آن موارد در بخش دوم آورده شود و فقط مقالاتی را که به طور اختصاصی به شاهنامه می‌پردازند در بخش نخست آورده شده است.

گفتنی است برخی از مقالات قبلا به زبان فارسی ترجمه شده بودند؛ مثلا برای درج در دانشنامه زبان و ادب فارسی؛ ولی این کتاب مجموعۀ تمام مقالات استاد در دانشنامۀ ایرانیکا است. در ترجمۀ این مجموعه نکات چندی به این ترتیب لحاظ شده است:

تمام مداخل در دانشنامه به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده و به صورت آنلاین نیز قابل دسترس هستند؛ البته مقالۀ اشرف غزنوی فقط در متن چاپی آمده و سهواً در نسخۀ آنلاین جاافتاده است. به دلیل اینکه بخش عمدۀ مقالات نام‌های خاص هستند؛ مثلاً برزویه، و در نظم الفبایی دانشنامه به‌آسانی قابل دسترس هستند، به پیشنهاد استاد از ذکر مشخصات مقالات چشم‌پوشی شده است. در اینجا فقط چند مقاله که نام یا ترکیب آنها در ترجمۀ فارسی متفاوت است، ذکر شده است: شاهنامۀ بایسنقری، آداب معاشرت، ادبیات کامجویانه، روابط ایران و چین.

در متن مقالات غالباً فقط نشانی ارجاعات به شاهنامه آمده بود و در مقالات نخستین حتی به شاهنامۀ چاپ مسکو و مول ارجاع داده شده بود، در ترجمه ارجاعات یک‌دست شده و به شاهنامۀ پیرایش دوم استاد (1393 دو جلد) برگردانده شده‌اند. در برخی موارد نیز به جای ترجمه، متن خود اشعار از شاهنامه نقل شده است. فقط در مقالات نسبتاً متأخر ارجاع به شاهنامۀ پیرایش نخست استاد بوده که آن ارجاعات حفظ شده‌اند. دیگر اینکه گاهی ارجاع به شاهنامه به بیت یا ابیاتی بوده که در پیرایش دوم استاد الحاقی تشخیص داده شده و در متن نیستند؛ اینگونه ارجاعات نیز که به همان چاپ مول یا مسکو هستند، حفظ شده‌اند.

فهرست جامع منابع تمام مقالات نیز تهیه شده که گسترۀ منابع مورد استفاده برای نگارش مقالات را نشان می‌دهد. منابعی که طی بیست سال چاپ مجلدات یکم تا یازدهم که دورۀ همکاری استاد با دانشنامه بوده، مورد رجوع و استفاده ایشان بوده‌اند.