معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دکتر محمدجعفر یاحقی نامی آشناست برای مردمی که به زبان فارسی و ادبیات و فرهنگ ایرانشهری عشق می‌ورزند. او از انگشت‌شمار دانشگاهیانی شناخته می‌شود که پایگاه اجتماعی و فرهنگی ویژه‌ای در میان فرهنگ‌دوستان بیرون از دانشگاه دارد. در زبان فارسی اندک‌اند محققان و دانشگاهیانی که هم کار علمی کنند و هم در بیرون دانشگاه دارای پایگاه اجتماعی ممتاز باشند.

بسیاری از محققان و اندیشمندان ما در سلوک اجتماعی خود قائل به گونه‌ای تنزهّ‌طلبی هستند و از میانۀ اجتماع بر کناره می‌روند، آنان برای منزه ماندن، پای از قلمرو تخصصی خود برون نمی‌نهند و به حوزه‌های عمومی فرهنگ و لایه‌های میانی اجتماع نزدیک نمی شوند. این بزرگان اگر چه در میان متخصصان نام برآورده‌اند، اما سرمایۀ اجتماعی اندکی دارند. از آن سوی دوستداران فرهنگ و ادب نیز با دانشگاهیان احساس فاصله می‌کنند و زبان دیکدیگر را در نمی‌یابند. دانش آکادمیک در ادبیات و فرهنگ با دانش عمومی در این زمینه، چونان دو خط موازی‌اند که با هم می‌روند و به هم نمی‌رسند. گویی در ایران دانایی و تحقیق به شکل نانوشته‌ای با مردم‌گریزی همزاد است. استاد یاحقی در میانۀ این دو خط موازی می‌رود؛ هم با دانشگاهیان نخبه‌گرا همراه است و هم با فرهنگ‌دوستان و کتاب‌خوانان متن جامعه. او سوارکار این میدان اجتماعی است.

یاحقی در نیم‌قرن کار دانشگاهی خویش با مهارتی که خاص اوست، توانسته میان این دو طیف حرکت کند؛ هم در تحقیق دانشگاهی موفق و مؤثر باشد و هم در پیوند با لایه‌های اجتماع برون‌دانشگاهی به یک سرمایۀ اجتماعی بزرگ بدل شود. او به‌خوبی می‌داند که چگونه با گروه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی و سازمان‌ها و مؤسسات دولت‌های متفاوت همکار شود و نقش مؤثری در ترویج و تحکیم زبان فارسی و ادبیات ایران ایفا کند.

اگر آشنای دکتر یاحقی باشید و به اطراف و اکناف جهان سفر کنید، بعید است که به برکت آشنایی با دکتر یاحقی عزت نبینید و از جانب کسانی که خود را مدیون استاد می‌دانند، نواخت‌ها و لطف‌های خالصانه نیابید. از لندن و پاریس و ونیز و رم گرفته تا داکای بنگلادش و دهلی و توکیو؛ از دوشنبه و خجند تا تورنتوی کانادا تا ملبورن و کمبرای استرالیا. در شگفت خواهید شد از قدرت جادویی این مرد در ارتباطات و از هوش سرشار وی در مهرورزی با مردمانی از هر دست، از روستایی تا دانشمند. آنها همه خود را وامدار این مرد می‌دانند.

خانه‌اش خانقاه شاهنامه‌خوانان و پارسی‌دوستان است و در آن سرای به روی همه باز است و هرکس را در آن منزل، نُزل و منزلتی درخور همیشه آماده است. رفتار پدرانه‌اش با دانشجویان ایرانی و خارجی زبانزد همگان است، چنان‌که وصف دقیقش را در خاطرات دانشجویان در همین کتاب می‌خوانید. یاحقی واسطۀ‌العقد بسیاری از دوستی‌ها و آشنایی‌هاست و گره‌گشای کارهای فروبستۀ دانشجویان و دوستداران زبان و فرهنگ فارسی. او در خلال این مهرورزی‌ها، کارنامۀ علمی موفق و ممتازی ساخته که آکنده از معتبرترین نشان‌ها و جوایز علمی کشور است.

پنجاه سال پویش و پژوهش در فراز و نشیب‌های سیاسی و فرهنگی و در میانۀ مرام و مسلک‌های متعارض، حکایت از سلوکی ظریفانه در تعاملات اجتماعی دارد. فعالیت‌های فرهنگی و فکری در تلاطم عقاید و سلایق متلوّن و متشدد چندان آسنان نیست. آن همه علایق و سلایق آمده‌اند و به کناری رفته‌اند و استاد بر همان مهر و نشان نخستین، رفته و می‌رود. با همه همراه شده، اما را خویش رفته و پی مقصود خویش گرفته است. امروز که او «دیهیم هفتاد» بر سر دارد، گردکردۀ عمر خویش را که نشان فارسی و فردوسی دارد، نثار ایران می‌کند و به آن می‌بالد. فروغ درخشان این نشان را به اقصای عالم برده و پیوندهای وثیقی میان عاشقان زبان فارسی و فردوسی برقرار ساخته است.

این کتاب در شش بخش حماسه و شاهنامه، شعر کلاسیک، نثر فارسی، زبان و دستور، نقد ادبی و دربارۀ استاد از طرف شاگردان و دوستان استاد یاحقی به مناسبت فرارسیدن هفتادسالگی ایشان تهیه و تنظیم شده است.

فهرست مطالب کتاب:

نیم قرن با زبان فارسی و فردوسی

سال‌شمار زندگی و کتاب‌شناسی استاد محمدجعفر یاحقی

* حماسه و شاهنامه

مقایسۀ خان‌های پهلوانان با اشاره به رستم، اسفندیار، گرشاسب و هرکول/ ژاله آموزگار

دربارۀ نام مشوق اسدی در نظم گرشاسپ‌نامه/ محمود امیدسالار

نگاهی تازه به برخی بیت‌های داستان رستم و سهراب/ ابوالفضل خطیبی

«تنین» و «ابر» دربارۀ یک باور عامیانۀ کهن در شاهنامه/ سجاد آیدنلو

مأوای سیمرغ؟/ مهدی سیدی فرخد

افسانه‌های پهلوانی خاندان رستم در ادب عامه/ حسن ذوالفقاری

روایتی کهن از داستان سهراب و گردآفرید/ مریم مشرف

رستم و نیزه‌دارانش/ آرش اکبری مفاخر

رستم: معمایی پیچیده رویکردی در شناخت شخصیت‌های شاهنامۀ فردوسی/ محمود حسن‌آبادی

شعر و شمشیر بررسی افزارنگاشته‌های محفوظ در چند موزۀ ایران و جهان/ فاطمه ماه‌وان

اهمیت تاریخ‌نگاری پادشاهی انوشیروان در شاهنامه و غررالسیر/ فرزین غفوری

* شعر کلاسیک

سوزنی سمرقندی و هجو نظامی/ محمدرضا شفیعی کدکنی

خوهر ـ خواهر/ علی‌اشرف صادقی

یادداشت‌هایی بر دیوان حافظ/ غلامعلی حداد عادل

دوگانۀ بلاغت و حکمت در سعدی و متنبی/ موسی اسوار

آیینۀ غیب؛ نگاهی کوتاه و گذار به نظامی و شعر او/ علی موسوی گرمارودی

زادگان خاقانی؛ تحقیقی دربارۀ فرزندان خاقانی شروانی/ محمدرضا ترکی

اشعار نویافتۀ ادیب نیشابوری/ یدالله جلالی پندری

درنگی بر یک رباعی سرگردان/ محمدصادق خاتمی

سابقۀ برخی مضامین دیوان خاقانی در ادبیات عرب بر پایۀ کتاب ثمارالقلوب .../ سعید مهدوی‌فر

ابومنصور ثعالبی و کتاب مکارم الاخلاق پیوند یافته به او/ بلال عرفعلی، رمزی بعلبکی، محمدحسین ساکت

* نثر فارسی

بیهقی در دیبای خسروانی دارالسلطنه تبریز/ مه‌دخت پورخالقی چترودی

بررسی مأخذ غزالی در کیمیای سعادت/ سلمان ساکت

بازتاب سنت‌های اندرزی ایران باستان در کتاب تاریخ بیهقی (داستان قاضی بست)/ فاطمه جهان‌پور

دو نکته دربارۀ ابوسهل زوزنی/ اکبر نحوی

* زبان و دستور

ادبیات مانوی: فارسی میانه، پارتی و سغدی/ ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق

آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان در گذر زمان/ محمد دبیرمقدم، مهرداد اصغرپور ماسوله، مهری قره‌گزی

فصلی مشترک در فرهنگ خواص و عوام در زبان و شیوۀ بیان خفیه و پوشیدۀ صوفیانه/ محمدمهدی ناصح

پیشینۀ تاریخی کاربرد زبان فارسی در مکاتبات بین‌المللی/ میرزاحسن سلطان

گروه‌های بدل‌دار و پردازشگری آنها در اشعار سهراب سپهری و احمد شاملو/ محمدرضا صرفی، احمد رستمی‌زاده

معنی فراموش شدۀ مصدر مرکب «انجمن شدن» در شاهنامۀ فردوسی/ چنگیز مولایی

اَنگُ؟ در «اَنگُژَد» و «اَنگُبین» آن؟ در «اَنبار»، «انبان»، «اَنبُر» و «اَنبُوی»/ محمدحسن ابریشمی

لسان‌العرب ابن منظور و توضیح نکته‌ای زبان‌شناختی و تاریخی/ شهباز محسنی

*  نقد ادبی

تأملی در هشت کتاب سهراب سپهری/ محمدرضا راشدمحصل

«غلام آن کلماتم که آتش انگیزد»/ کاووس حسن‌لی

نقد ادبی و سیطرۀ رویکردهای ساختاری/ مریم صالحی‌نیا

جنسیت و مایگان؛ داستان گنیور/ سمیرا بامشکی

تحلیل شخصیت استاد یاحقی براساس کتاب‌های خاطراتش/ فاطمه محمدزاده

دانشکدۀ ادبیات وارث زیبایی‌شناسی بازگشت قاجاری/ محمود فتوحی رودمعجنی

آموختن از آن سال‌ها/ مهدی جامی

* دربارۀ استاد

حق آن «ده سال»‌ها/ محمدجاوید صباغیان

از استاد یاحقی تا محمدجعفر/ سیدمهدی زرقانی

گشت‌وگذارهای دانشگاهی/ دانیلا منگینی

تیر به آماج نشسته/ مجید زهتاب

با نگاه دوستی/ میرزا ملااحمد

دیدار با اهل فضل و ادب/ زنده‌یاد دکتر خدایی شریف‌زاده

گنج‌های گران‌قدر خراسان/ شهزاده سمرقندی (نظروا)

سایه‌ساری از کویر/ عباس جلالی

سال تو هفتاد و خیالت نو است/ نگار یاحقی

از نگاه برادر/ محمدباقی یاحقی

چند خاطره .../ علی‌اصغر باباصفری

از کابل تا مشهد با نام استاد/ خلیل‌الله افضلی

استاد؛ تناقضی شیرین/ لیلا حق‌پرست

چشمۀ تو فضل جوشان است .../ غلامرضا زرین‌چیان

حضرت پدر/ نغمه دادور

بمان ای یادگار روزهای روشنم کز دست رفتندم!/ اصغر ارشادسرایی

یاد استاد و تصحیح تاریخ بیهقی/ سرورسا رفیع‌زاده

* مقالۀ خارجی

……… CLAUS VALLING PEDERSEN/ BY EBRAHIM PURDAVUD THE FOREWORD TO پوراندخت نامه

* عکس‌ها و چهره‌ها