معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مسئلۀ اصلی این کتاب تحلیل داستان پسامدرن ایران، با نگاه به بنیادهای فلسفی حضور انسان در متن ادبی است. در این تحقیق سعی شده با تبیین نوع نگاه به انسان در فلسفۀ پست‌مدرن، کاوشی عمیق‌تر در متونی که در ادبیات معاصر ایران عنوان پسامدرن به خود گرفته است صورت گیرد. از رهاورد این کاوش، هم ویژگی‌های انسانی در وضعیت پست‌مدرن بازشناخته می‌شود، هم میزان صحت و سقم داوری‌ها دربارۀ پسامدرن‌بودن این آثار مورد سنجش قرار می‌گیرد. چنین رویکردی به متن ادبی، مستلزم توجه به انسان به‌عنوان «سوژه» است. سوژه به‌دلیل تأکید بر ویژگی‌ها و توانمندی‌های ذهنی آدمی، جایگزین انسان در مباحث فلسفۀ معاصر شده است.

محصول این پژوهش تبیین موقعیت «سوژه» و تحلیل عناصر پایه‌ای در آن از قبیل وضعیت بازنمایی، هویت در متن داستانی پسامدرن و به‌طور کلی شرایط ذهنی انسان در قالب شخصیت‌های داستانی در ادبیات داستانی پسامدرن ایران است. این تحقیق نشان داده است که در ادبیات پسامدرن سوژه‌شدگی باقی می‌ماند. همچنین با نقد و بررسی تعدادی از مهم‌ترین آثاری که در ادبیات کشور با عنوان پست‌مدرن شناخته شده است، میزان تعلق سوژه‌های متنی این آثار به خصلت‌های فلسفی سوژۀ پسامدرن تحلیل شده است. نتیجه اینکه تعداد قابل توجهی از این آثار صرفاً با تکیه بر شیوه‌ها و شگردهای داستان‌نویسی پسامدرن به این دنیای داستانی منسوب شده، در زیرساخت خود فاقد بنیان‌های انسان‌شناسانۀ پسامدرن هستند.

برای درک بهتر ماهیت ادبیات پسامدرن و نه فنون آن، تحلیل «سوژه» را شاید بتوان مهم‌ترین و تمیزدهنده‌ترین عامل دانست؛ زیرا پست‌مدرنیته به عنوان نوع جدیدی از بینش انسان، جهان را به گونه‌ای دیگر تقسیم می‌کند. در این میان نقش انسان به عنوان یگانه عامل شناسنده یا یگانه عاملی که شناختش از جهان بیرونی تنها شناخت معتبر است، حائز اهمیت بسیار می‌باشد.

در واقع هدف از این تحقیق نه بررسی روساخت‌های فنی ادبی بلکه کشف و آشکار ساختن زیرساخت‌هایی است که از مجرای فلسفۀ پسامدرن، ادبیات پست‌مدرن (در اینجا داستان پست‌مدرن) را در ایران شکل داده است. تحلیل ادبیات برای رسیدن به چنین منظوری تنها زمانی امکان‌پذیر است که انسان به عنوان «سوژه» در نظر گرفته شود؛ سوژه‌ای که خود به طور مستقیم درگیر مسائل معرفت‌شناختی یا ضدمعرفت‌شناختی است. سوژه بی‌واسطه به هستی یا ماهیت خود می‌اندیشد، به میزان واقعی یا حقیقی‌بودن اجزای گوناگون ماهیت خود آگاه است و می‌تواند دربارۀ میزان قطعیت یا میزان بازنماگری این اجزا قضاوت کند.

از هدف‌های اولیۀ این کتاب تعیین میزان اهمیت و تأثیرگذاری هر یک از عوامل شناخت انسان مانند «من»، «دیگری»، «خود»، «آگاهی» و «خودآگاهی» بر محتوا و در نتیجه شکل داستان پست‌مدرن ایران است. این تأثیرگذاری در سوژه موجب تأثیر در نوع ساخت هویت انسان و به‌خصوص انسان ایرانی در درون داستان است. بررسی تطبیقی جهان داستان پست‌مدرن ایران، با جهان زیستی ایرانیان از منظر هویت، فرهنگ، طرز بینش و شیوه‌های نگرش به جهان نیز از اهداف تحقیق به شمار می‌رود.

از دیگر هدف‌های این کتاب، یکی کمک به تشخیص ادبیات داستانی پسامدرن ایران در میان آثار فراوانی است که نویسندگان آثار یا بعضی منتقدان، آنها را در زمرۀ ادبیات پست‌مدرن قرار می‌دهند. به نظر می‌رسد در این تشخیص و تقسیم‌بندی ابهام‌ها و سوء تعبیرهای بسیاری وجود دارد و نیاز مبرمی برای روشن‌شدن مصداق‌های این شیوۀ داستان‌نویسی وجود دارد.

هدف دیگر این کتاب، بررسی این موضوع است که آیا صرف استفاده از شگردهای داستان‌پردازی پست‌مدرن، اثری را به یک متن پست‌مدرن تبدیل می‌کند؟ و آیا بسیاری آثار که نویسندگانشان داعیۀ پست‌مدرن بودن آنها را دارند، صرفاٌ مجموعه‌ای از شگردهای روایی پست‌مدرن نیستند، بی‌آنکه مبانی شناختی این ادبیات در آن آثار، در نظر گرفته شده باشد؟ همچنین روشن‌ساختن و رفع بدفهمی‌های ناشی از ترجمه‌زدگی پاره‌ای متون نظری، یا شتاب‌زدگی در برداشت از آثار تحلیلی غربی، از دیگر اهداف ویژۀ این کتاب است.

در این تحقیق شخصیت‌های حاضر در هر یک از متون داستانی برگزیده، نه به‌عنوان یک شخصیت داستانی، بلکه به‌عنوان انسانی که می‌اندیشند و بر مبنای این اندیشه ذهنیتی در خود ایجاد می‌کند که کنش‌هایش ریشه در این ذهنیت دارد، تحلیل می‌شود. بدین ترتیب کنش‌های روایی یا خویش‌کاری شخصیت‌ها مورد بحث نیست. در این تحقیق، تحلیل محتوای یک داستان با توصیفی حاصل می‌شود که از انسان در مقام شناسنده یا همان سوژه به عمل می‌آید.

توصیف ذهنیت و کنش انجام گرفته بر پایۀ آن ذهنیت، تحلیلی فلسفی است. در هر یک از فصل‌های کتاب، این توصیف با توجه به یک موضوع فلسفی خاص تحلیل می‌شود. هر فصل شامل عنوان‌هایی از موضوع فلسفی مورد نظر است که به توالی از پی یکدیگر آمده، تحلیل هر یک پیش‌نیاز تکمیل بحث و ورود به عنوان بعدی است. همچنین در تحلیل محتوا برای هر عنوان تلاش شده تا حداقل یک نقل قول از متن داستانی برگزیده ذکر شده، نسبت آن با عنوان بحث و نقش آن در پیش‌برد سیر ذهنیت انسانی در داستان مشخص گردد.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

پیش‌گفتار

* بخش نخست: کلیات، روش پژوهش، مبانی نظری و پیشینۀ انتقادی

فصل اول: روش پژوهش

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینۀ انتقادی

* بخش دوم: سوژه در ادبیات داستانی پسامدرن ایران

فصل اول: سوژۀ تابع گفتمان در داستان پسامدرن ایران

فصل دوم: دیگری و سوژۀ پسامدرن

فصل سوم: سوژۀ متنی در داستان پسامدرن

فصل چهارم: بحران بازنمایی در ادبیات داستانی پسامدرن

فصل پنجم: خودآگاهی و مرگ سوژۀ پسامدرن

* بخش سوم: فرجام

فصل اول: زیست‌جهان سوژه

فصل دوم: سرآغاز داستان پسامدرن ایران: کاظم تینا تهرانی

فصل سوم: نگاهی بر چند اثر از ادبیات داستانی معاصر ایران

فصل چهارم: گفتار پایانی

منابع منابع بیشتر برای مطالعه

واژه‌نامه

واژه‌نامه فارسی به انگلیسی

واژه‌نامه انگلیسی به فارسی