۴۵۵۴
۹۸۴
ادبیات ایران در دورۀ قاجار (نثر)

ادبیات ایران در دورۀ قاجار (نثر)

پدیدآور: مهوش واحددوست ناشر: سروشتاریخ چاپ: ۱۳۹۶مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۰۰شابک: 3ـ1172ـ12ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۱۲۱۶

خلاصه

دوران قاجار یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی جامعۀ ایران به شمار می‌آید. موضوعات تازه و انواع جدید ادبی، موجب تحولات گستردۀ فرهنگی در سطوح گوناگون جامعه می‌شود.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

در سدۀ هشتم هجری قمری، پس از آنکه مغولان از روسیه رفتند و اسلاوها از شمال به سوی جنوب آن سرزمین فرود آمدند و جا را بر ترکان غربی تنگ کردند، این طوایف از سرزمین اصلی و باستانی خود یعنی ماورای قفقاز چشم پوشیدند و به اران و آذربایجان ـ یعنی نواحی شمال و جنوب رود ارس ـ آمدند و گروهی دیگر به سواحل جنوبی دریای سیاه ـ یعنی کریمه و ترکیه امروز ـ پناه بردند. قاجارها جزء این قبایل به خاک ایران آمدند و در طول تاریخ، در سرنوشت ایران تأثیربسزایی داشته‌اند.

دوران قاجار یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی جامعۀ ایران به شمار می‌آید. موضوعات تازه و انواع جدید ادبی، موجب تحولات گستردۀ فرهنگی در سطوح گوناگون جامعه می‌شود. هر چند سرعت این دگرگونی‌ها در تمامی این دوران یکسان نیست. نتیجه و میراثی ارزشمند در اواخر این دوران نصیب ادب فارسی گردید و موجب شد تا عصر جدیدی در پیش روی ادبیات فارسی گشوده شود که از آن به عنوان ادبیات جدید می‌توان یاد کرد که از بسیاری جهات با میراث ادبی گذشته تفاوت دارد. تحولات ادبی (شعر و نثر) دورۀ قاجار معلول تغییرات و تحولات اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران است که آن نیز برآیند اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان در این دوره است. دوران سلطنت هفت پادشاهی که طی یک سده‌ونیم از حکومت قاجار بر تخت سلطنتی ایران تکیه زدند، مقطعی جدید در حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی کشور ما بود.

در زمینۀ روند تحول نثر فارسی از دیرباز تاکنون باید گفت در واقع در عهد تیموریان نیز نثر مرسل و ساده رواج گرفته بود و در عهد صفویه و آغاز قاجاریه کتاب‌هایی به شیوه ساده‌نویسی دیده می‌شود؛ ولی نثر فنی هنوز با اندک تمایلی به گلستان سعدی در این دوره معمول بود. برای نمونه معتمد‌الدوله، آخرین حافظ مکتب قدیم است که به شیوۀ گلستان نوشته است. اما آثار نثری نیز که از این دوره از صاحب منصبی بنام ابوالقاسم فراهانی ـ پسر میرزا عیسی، معروف به میرزا بزرگ ـ به جا مانده است، نشان می‌دهد که او به قوّه فصاحت و بلاغت سبک تازه‌ای را به وجود آورد که مورد تقدیر منشیان وقت قرار گرفت و از او تقلید کردند. بنابراین دورۀ قاجار آغازگر تحول نثر فارسی شمرده می‌شود و روند مطالعات نثر فارسی، در همه کتاب‌هایی که در این‌باره نوشته شده است، این دوره نقطه شروع ادبیات معاصر است. از این‌رو، نقد و بررسی نثر معاصر فارسی را نیز در دورۀ سلسله قاجار باید آغاز کرد.

نثر فارسی در ادوار سابق برای بیان موضوع‌های محدودی از جمله تاریخ، اخلاق و گاهی فلسفه، پند و بعضی رشته‌های علوم به کار می‌رفت. در دورۀ قاجار، دامنه مقاصد نثر وسعت گرفت و مسائل سیاسی، اجتماعی، علوم جدید، انتقادهای اجتماعی و غیره معمول شد و گروه خوانندگان به تدریج فراوان شدند.

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌هایی که می‌توان میان ادبیات عصر قاجار و دوره‌های پیش از آن شمرد، توجه ویژه‌ای است که به نثر‌نویسی در حوزه‌های مختلف شده است. در بررسی ادبی ـ فرهنگی عصر قاجار می‌توان سه دورۀ عمده را در نظر گرفت.

دورۀ نخست که از آن می‌توان به عنوان دوران خمودگی یاد کرد، از آغاز عصر قاجاری تا اواخر عهد محمدشاه را دربر می‌گیرد. در نثر این دوره هیچ‌گونه نوآوری دیده نمی‌شود و اگر پاره‌ای نوآوری‌های قائم‌مقام در نثرنویسی نبود، این دوران هیچ تفاوتی با دیگر دوره‌ها نداشت.

دورۀ دوم دورانی است که نویسندگان ایرانی با بعضی از انواع جدید ادبی همچون روزنامه‌نویسی و ترجمۀ متون غربی و نمایشنامه‌نویسی آشنا شدند. این آشنایی حاصل رفت‌وآمدهایی است که میان اروپا و ایران برقرار می‌شود. این دوران از اواخر عهد محمدشاه آغاز می‌شود و تمامی دوران سلطنت ناصرالدین شاه را دربر می‌گیرد. در این دوران برای نخستین بار روزنامه‌نویسی و نمایشنامه‌نویسی که نوع تازه‌ای در نثر فارسی به شمار می‌رفت، پدید آمد و افزون بر آن ترجمۀ آثار غربی به‌ویژه داستان‌ها و رمان‌ها موجب شد تا ایرانیان نیز به آفرینش آثاری در این زمینه بپردازند. سفرنامه‌نویسی و خاطره‌نویسی نیز در این دوره رونق بسزایی یافت و علاقۀ ناصرالدین شاه به نوشتن خاطرات و سفرنامه در این دوران مشهور است.

دورۀ سوم عصر قاجاری که دوران به ثمر رسیدن تحولات به‌وجود آمده در دوران قبلی است، شامل دوران مظفرالدین شاه تا انقلاب مشروطه و پایان حکومت قاجاری است. در اواخر این دوران انواع به وجود آمده در نثر فارسی رونق بسزایی گرفت و نویسندگان ایرانی سعی کردند هویت ایرانی در آثار خویش پدید آورند و فقط مقلد صرف آثار غربی نباشند. افزون بر گونه‌های جدید، موضوعات تازه‌ای همچون قانون، آزادی، دمکراسی، مجلس و مردم در آثار نویسندگان این دوره راه یافت و نوشته‌های سیاسی و اجتماعی زیادی آفریده شد که در هیچ دوره‌ای از ادب فارسی سابقه نداشته است.

در دورۀ پادشاهان قاجار به طور کلی می‌توان به مواردی همچون اعزام دانش‌آموزان ایرانی به اروپا، ایجاد چاپخانه‌های سنگی و حروفی در تبریز و تهران، نشر روزنامه‌های مختلف در داخل و خارج، تأسیس دارالفنون و نیاز به ترجمه کتب علمی و فنی اشاره کرد که همه از عوامل تأثیرگذار بر نثرنویسی دورۀ قاجار بودند و در اثر همین عوامل بود که کم‌کم نثری ساده به تقلید از اروپاییان در ایران شروع به شکل‌گیری کرد و باب ساده‌نویسی و ساده‌گویی باز شد.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

مقدمه

بخش اول: اوضاع اجتماعی و سیاسی در دورۀ قاجار

فصل اول: اوضاع سیاسی ایران و جهان در دورۀ قاجار

فصل دو: دورۀ قاجاریه

بخش دوم: ادبیات ایران در دورۀ قاجار؛ نثر

فصل سه: نثر و انواع آن

فصل چهار: روند نثر فارسی در دورۀ قاجار

فصل پنح: مدرسۀ دارالفنون و نقش آن در تحول نثر فارسی

فصل شش: انقلاب مشروطه و تدثیر آن در نثر فارسی

بخش سوم: انواع نثر در دورۀ قاجار

فصل هفت: عهدنامه‌ها و قراردادها

فصل هشت: منشورها و فرمان‌ها

فصل نه: نامه‌نگاری

فصل ده: مقامه و منشأت‌نویسی

فصل یازده: روزنامه‌نویسی

فصل دوازده: طنز‌نویسی و روزنامه‌های طنز‌نویس

فصل سیزده: سفرنامه‌نویسی

فصل چهارده: خاطره و روزنامۀ خاطرات‌نویسی

فصل پانزده: داستان‌نویسی

فصل شانزده: نمایشنامه نویسی

فصل هفده: فن ترجمه

فصل هجده:رساله‌نویسی

فصل نوزده: تذکره‌نویسی

فصل بیست: تاریخ و جغرافیانویسی

فهرست منابع

فهرست نمایه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه بیشتر ...

سفرنامۀ کلودیوس جیمز ریچ (از نینوا تا تخت جمشید)

سفرنامۀ کلودیوس جیمز ریچ (از نینوا تا تخت جمشید)

کلودیوس جیمز ریچ

دقت در ثبت یادداشت‌ها مشخصۀ اصلی سفرنامۀ کلودیوس جیمز ریچ است. در پاره‌ای موارد، گزارش‌هایش دربارۀ ا

تحفۀ فاطمیه: جنگ‌نامۀ سردار فاتح در یزد

تحفۀ فاطمیه: جنگ‌نامۀ سردار فاتح در یزد

میرزا مهدی جلالی یزدی

«تحفۀ فاطمیه» اثر شادروان میرزا مهدی جلالی یزدی است که در ستایش و گزارش جنگ محمدرضا خان سردار فاتح ب

دیگر آثار نویسنده

گزیدۀ متون دورۀ قاجار

گزیدۀ متون دورۀ قاجار

مهوش واحددوست

در آغاز دورۀ قاجار اگرچه پایۀ نثر فنی هنوز بر مبنای مصاف با اندک تمایلی به گلستان سعدی معمول بود، ام