معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پول و سرمایه یکی از بزرگ‌ترین تناقض‌نماهای متون دینی جهان است. منظور از تناقض‌نما آن است که در ظاهر و با دیدی سطحی نمی‌توان در میان بیانات ژرف الهی توازن و تعادلی یافت؛ اما نتیجۀ نگاه پژوهشگری و عمیق به این کلام قطعا متفاوت خواهد بود. در این کتاب این تناقض‌نماها در ادبیات فارسی و انگلیسی همچون مشتی از خروار ادبیات جهان نقد و بررسی شده است.

این نگاشته به دو بخش یا «قسط» مجزا شده است. در نخستین گام نویسندگان به کنه ادبیات فارسی رفته و با مداقه در اشعار مولانا و حافظ تلاش کرده‌اند مخاطبان خود را به این نتیجه برسانند که اگر در سروده‌های عارفانه و عاشقانۀ این دو شاعر بزرگ می‌توان استعاره‌های اقتصادی را به‌وفور یافت و از آن گنج برداشت کرد، این مقصود حتما میان آثار نویسندگان دیگر ادبیات فارسی، خواه متقدم یا متأخر، دور از دسترس نخواهد بود.

در «قسط» دوم، به غرب و ادبیات انگلیسی در مفهوم کلی آن پرداخته شده است، یعنی ادبیات به زبان انگلیسی؛ چنان‌که کِنِث کُک را از آمریکا، سی. اچ. سیسن را از انگلستان و ازرا پاوند را که تقریبا به طور مساوی زندگی حرفه‌ای و شاعری‌اش را در این دو کشور گذراند و می‌تواند ادبیات غرب را به صورت کلی نمایندگی کند انتخاب شده‌اند.

روشن است که رویکرد به ادبیات فارسی با نگاهی کلاسیک و سنتی همراه بوده است؛ اما در قسط دوم، نویسندگان معاصر دستمایۀ پژوهش بوده‌اند. این رهیافت نیز دلالت بر جامعیت روش تحقیق و نقد این جستار در متون مختلف دارد؛ به عبارت دیگر روش «نقد اقتصادینو» که در فصل دوم به تفصیل توضیح داده شده، در اثر هر نویسنده و شاعری از هر گوشۀ دنیا می‌تواند خواند. مطلب دیگر ترتیب زمانی پرداختن به شاعران در هر دو قسط کتاب است. همچنین علت اینکه چرا شعر از میان تمامی گونه‌های ادبی برگزیده شده، آن است که این ژانر معمولاً مفاهیم عمیق‌تری از ساحت الهی و آسمانی را دربر می‌گیرد و نمایاندن ارج و قرب مفاهیم پولی در این سخن دشوارتر از متون منثور است؛ البته برای آشنایی خوانندگان و مطالعۀ بیشتر در دیگر زمینه‌ها، در انتهای کتاب فهرستی از آثار ادبی در تمامی گونه‌ها به همراه متون نظری مرتبط آورده شده است.

همنشینی نقد و تفسیر با مال و مکنت ریشه‌ای تاریخی دارد، چنان‌که هرمس در یونان باستان هم خدای تأویل و به عبارت امروزی «نقد» بود و هم خدای پول و بازرگانی؛ اما اینکه چنین همنشینی‌ای چگونه در پنج فصل کتاب ارائه شده، بدین شرح است: در فصل نخست که دربارۀ غزلیات مولاناست، بیان می‌شود که جنبه‌های عرفانی و دینی در شعر او با استعاره‌های اقتصادی همراه‌اند و پول و گنج و .... واژگانی کثیف نیستند. در فصل دوم در شعر حافظ وجه تسمیۀ کتاب تعبیر می‌شود «شعر تر» بیانی استعاری از کل ادبیات است؛ چراکه مسلماٌ در زمان حافظ شعر نمایندۀ تمام‌نمای ادبیات بوده است و دیگر گونه‌ها وجود نداشته‌اند. این نام‌گذاری دلیل دیگری نیز دارد و آن اینکه آشناشدن خوانندگان فارسی‌زبان با نظریۀ «نقد اقتصادی نو» و کاربست آن، که طبعاً دیدگاهی غربی است، با واژگان مأنوس و کاوش آثار ادب فارسی در آغاز سخن به ارتباط سریع‌تر و راحت‌تر با محتوای کتاب خواهد انجامید. در حقیقت تلاش شده تا نظریۀ مذکور بومی‌سازی شود. روش نقادی نویسندگان که همان «نقد اقتصادی نو» است، در این فصل بیشتر به خوانندگان معرفی می‌شود.

در قسط دوم که با ازرا پاوند آغاز می‌شود، بحث پول به طور آگاهانه و حرفه‌ای پیگیری می‌شود، به طوری که او حتی نویسندگان بی‌توجه به این امور را طرد می‌کند. در اینجا پول هم به صورت محتوایی، هم قالبی و هم نظری در شعر جای دارد. در فصل چهارم و در شعر سیسن آن روی سکه دیده می‌شود و پول عامل انحطاط می‌گردد؛ یعنی در مقابل دیدگاه پاوند که عوامل اقتصادی را برای ادبیات و هنر مفید می‌دانست، سیسن آن را مخرب و مضر می‌دید. پاوند نیز اقتصاد فاسد را که دربرگیرندۀ رباخواری باشد، برای شعر و شاعری همچون سمی مهلک می‌پنداشت؛ اما گویا سیسن به نابودکنندگی پول به هر نحوی که باشد، اعتقاد داشته است. در فصل پنجم هم دیدگاه ساختارشکنانۀ کُک مطالعه شده که در آن مفاهیم و واژگان پیشرفتۀ اقتصادی با شیوه‌ای عجیب و البته جالب توجه، ساده و البته ژرف و ادبی و البته پولی هویدا می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

قسط اول: ادبیات فارسی

1. اقتصاد واژگون عشق در غزلیات شمس

2. حافظ: خزانه‌دار زر سرخ و نقد روان

قسط دوم: ادبیات انگلیسی

3. ازرا پاوند: پول‌گرای رباستیز

4. پرتگاه اعداد در شعر سی. اچ. سیسن

5. کِنِث کُک و طلای راهبان

کتاب‌نامه

منابعی برای مطالعۀ بیشتر