معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

استفاده از نمایش و داستان در تعلیم و تربیت بر بازی، قصه‌گویی، حرکت، آوا و پانتومیم در مدارس، مهد کودک‌ها، کلینیک‌ها، پرورشگاه‌ها و مراکز اصلاح و تربیت رواج فراوان دارد. عناصر نمایشی و داستان در مراسم و آیین‌های همۀ فرهنگ‌ها و جوامع ابزاری است برای آموزش، پیشگیری از نارسایی‌های فکری و رفتاری و انتقال اطلاعات. اثر پالایشی و تربیتی نمایش به چهار قرن قبل از میلاد می‌رسد. ارسطو و فلاسفۀ دیگر نمایش را وسیلۀ تزکیۀ نفس می‌دانستند. توجه به نمایش و داستان تا امروز ادامه یافته و برای رشد هیجانی و حرکتی همۀ سنین، از کودکی تا سالمندی استفاده می‌شود.

آنچه استفاده از نمایش را در آموزش و پیشگیری از نارسایی‌های رفتاری سودمند می‌کند، به‌کارگیری تعمدی و هدفمند آن برای رسیدن به اهداف خاص است. وقتی نمایش و داستان در توان‌بخشی و درمان یا تعلیم و تربیت به کار می‌رود از فرایند آن به منظور تقویت یک‌پارچگی ذهنی و بدنی، برای بهداشت و سلامت روانی و آموزش، استفادۀ هدفمند می‌شود.

بهره‌گیری از نمایش و تئاتر در رفع مشکلات تربیتی و روان‌شناسی کودکان در سال 1930 میلادی و از بیمارستان خولیو دماتوس در لیبسیون آغاز و به‌تدریج وارد مسائل روان‌درمانی کودکان شد و سرانجام در دو کشور آمریکا و انگلستان رشته‌ای مستقل در این زمینه شکل گرفت و در انگلستان تعدادی از پیشگامان تئاتر کودک نمایش را در رشد، یادگیری و درمان کودکان به کار گرفتند.

روان‌شناسان دریافته‌اند که کودکان در قالب داستان و نمایش مسائل خود را بیان و مشکلات خود را بیرونی می‌کنند تا مفهوم و معنا و اثر تخیلات خود را بشناسند و در محیط و فضایی حمایتگر و ایمن توانایی بیشتری برای مشاهدۀ احساسات خود پیدا کنند.

داستان و قصه به کودکان فرصت می‌دهد مسائل خود را در فضاهای خیالی، اما امن جستجو کنند و احساسات و خیالات تحمل‌ناپذیر را که مدت‌ها درون خویش نگاه داشته‌اند، در قالب شخصیت‌های داستان و نمایش ببینند و تعارضات درونی‌شان را در شخصیت‌های آنها فرافکنی و با آنها همانندسازی کنند.

روانشاسان بر آن‌اند که قصه و داستان فرایند رشد هیجانی و شناختی کودکان را تسهیل، نظرات نو را در آنها تقویت و مهم‌تر از همه رفتارهای سازگارانه را در محیط خانواده و مدرسه و جامعه بیشتر می‌کند. داستان‌ها با اطلاعاتی که در اختیار کودکان قرار می‌دهند به آنها در یافتن معنی زندگی کمک می‌کنند. بسیاری از قصه‌های خیالی جن و پری مفهوم آرزوهای مخرب، خودشیفتگی‌ها، حسادت‌ها و خشونت‌ها را برای کودکان روشن می‌کنند و دانایی فرد را در زمینۀ پیامد کارها بالا می‌برند و سبب می‌شوند آنها بر ناامیدی‌های خود چیره شوند. داستان و نمایش به ناخودآگاه کودکان ساختار می‌دهد و کمک می‌کند بهتر بر نارسایی‌های رفتاری تسلط پیدا کند.

درون نمایش و داستان مجموعه‌ای از رفتارهای کلامی و غیرکلامی وجود دارد که می‌توان از آن برای تقویت رفتار و تعاملات اجتماعی مثبت همۀ افراد بهره گرفت. از هنگامی که کودک یا نوجوان نمایش یا داستانی می‌سازد و در ماجرای آن قرار می‌گیرد و نقش آن را بازی می‌کند تا مدت‌ها مثل همان داستان جدید زندگی می‌کند و تجربه‌هایش را در قالب آن نمایش و داستان سازمان می‌دهد؛ به‌ویژه داستان‌ها و نمایش‌هایی که جنبۀ خودحکایتی و خودشرح حال انگاری باشد موفق‌تر عمل خواهد کرد. در واقع، نمایش کمک می‌کند تا تخیلات و آرزوها و رفتارها در کلیتی پیوسته قرار گیرند و خود آگاهی و هویت اشخاص را منسجم کنند.

کتاب تربیت به کمک داستان تألیف دکتر حسن دولت‌آبادی، متخصص نمایش و نویسنده و مدرس و پژوهشگر دانشگاه، از ارزش بسیار برخوردار است. فطری بودن جاذبۀ بازی و استقبال کودکان و نوجوانان از داستان دست‌مایۀ نگارش این کتاب بوده است. بی‌تردید به‌کارگیری این روش در پیوند با روان‌شناسی موجب اعتلای علمی این دست کتاب‌ها می‌شود.

این کتاب حاوی تجارب شخصی و اطلاعات علمی و تجربی دکتر دولت‌آبادی است که در شکل ایده‌های تربیتی و اجتماعی و اخلاقی و در چارچوب مفاهیم عمومی نمایش و داستان، به طور عمیق بررسی می‌شود. مفاهیم کتاب می‌تواند برای والدین و مربیان مفید باشد و آنها را از نتیجۀ تجربه‌های نویسنده بهره‌مند کند. همچنین موضوعات آن می‌تواند دست‌مایۀ ایده‌های خلاق و شخصی خواننده قرار گیرد تا تجارب خود را توسعه دهند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مؤلف

مقدمۀ دوم: نقش نمایش و داستان در تعیلم و تربیت

قابلیت‌های تربیتی آموزشی داستان

نکات مهم در داستان‌گویی

فعالیت‌های چهل‌وپنج‌گانۀ داستان‌گویی برای کودکان و نوجوانان

کتاب‌های پیشنهادی

منابع