پژوهشی ادبی ـ تاریخی در نامیابی (کهندژ گوراب و دشت ملایر در داستان ویس و رامین)
خلاصه
بخشهای زیادی از رخداد داستان ویس و رامین، که میتوان آن را یک داستان بلند یا رمان عاشقانه شعری توصیف کرد، در حوزه جغرافیایی ملایر امروز اتفاق افتاده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
آثار بزمی و عاشقانه بخشی از ادبیات هر کشور و ملتی را تشکیل میدهند که جاذبههای خاص خود را دارند. ادبیات فارسی ایران از این حیث یکی از غنیترین بخشهای ادبیات بشری و در بین ادبیات ملل از بینظیرترین است. شاید آنقدر که از عشق و دلدادگی در این ادبیات سخن گفته شده است، در آثار کمتر ملتی از شوریدگی و محبت چنین ستایش شده باشد. مثنوی ویس و رامین از جمله آثار غنایی و بزمی ادبیات ایران است که دربارۀ جنبههای اخلاقی و ادبی آن اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. این داستان از ویژگیهای خاص و منحصربهفردی برخوردار است که برجستهترین آثار بزمی ادبیات پربار فارسی فاقد آن است.
ویس و رامین سرودۀ فخرالدین اسعد گرگانی اولین منظومۀ ادبیات بزمی یا غنایی ایران به زبان فارسی است که در دورۀ سلطان طغرل بک، اولین فرمانروای سلجوقی از زبان پهلوی به شعر فارسی ترجمه شده است. اهمیت این منظومه در آن است که رفیعترین قله تولید ادبیات غنایی فارسی، یعنی نظامی گنجوی، یک سده بعد از سرایش ویس و رامین از این اثر عاشقانه تأثیر پذیرفته و منظومۀ خسرو و شیرین را بر وزن آن سروده است. بخشهای زیادی از رخداد داستان ویس و رامین، که میتوان آن را یک داستان بلند یا رمان عاشقانه شعری توصیف کرد، در حوزه جغرافیایی ملایر امروز اتفاق افتاده است. اصلیترین حوزه جغرافیایی رخدادهای داستان شامل دو نقطه است: مرو در خراسان بزرگ و اطراف آن و کشور ماه یا ماد در سرزمین کوهستان و اطراف آن.
حال ممکن است این سؤال پیش آید که چرا قطب اصلی رخدادهای شورانگیز داستان مربوط به سرزمین ماه یا ماد یعنی همدان و حومه همدان خصوصاً ملایر و گوراب کهن میشود؟ به این دلیل که زمان وقوع داستان، مربوط به دوره اشکانی و این مناطق از جمله مقرهای مهم دولتمردان اشکانی بوده است. نخست باید توجه داشت خاندان قارن که ویس از این خاندان است، از خانوادههای شناخته شدۀ ایرانی و یکی از هفت خاندان مشهور و حاکم بر این منطقه بودهاند که ریشۀ اشکانی دارند. دیگر آنکه همدان در دورۀ اشکانیان پایتخت تابستانی شاهان این سلسله و ضرابخانۀ ضرب سکۀ آنها بوده و دشت ملایر تا این پایتخت تابستانی فاصلۀ چندانی نداشته است. پژوهشگر روسی ولادیمیر مینورسکی اولین کسی بود که در اوایل سدۀ بیستم میلادی با قاطعیت اعلام کرد که گوراب داستان ویس و رامین روستای گوراب ملایر است.
فصلبندی این کتاب به شرح ذیل است:
در فصل یکم به طور گذرا به زندگی فخرالدین اسعد و خاستگاه او، چگونگی پیدایش و ترجمه و سرایش داستان از زبان پهلوی به شعر فارسی و گزیده این داستان بلند اشاره میشود.
در فصل دوم با رویکرد پدیدار شناسانۀ ادبی و تاریخی و استفاده از روش تحلیل محتوا، شخصیتها و چگونگی روابط آنها با همدیگر و عشق تصویر شده در داستان مورد واکاوی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرد تا زشتیها و زیباییهای شخصیتی آنها به خواننده امروزی که از فضای داستان دو هزار سال فاصله دارد نمود شود. بدیهی است در این زمینه از نتایج تجزیه و تحلیلهای بزرگان حوزه نقد ادبی نیز استفاده خواهد شد.
اگر بنا بود مطالعه مبسوط و دقیقی دراین زمینه صورت گیرد و از نظر شکلی و محتوایی اشتراک و افتراق اشخاص و مکانها و رخدادهای این داستان با داستانهای مشابه مطالعه شود، خود کتاب جداگانهای میشد. بنابراین در فصل سوم به طور مختصر و گذرا به چند نمونه اشاره شده است.
در فصل چهارم دربارۀ زمان تقریبی و مکانهای احتمالی داستان، بهخصوص در سرزمین ماه یا ماد و اطراف آن به مطالبی اشاره میشود.
نظر به محدودیت نامجای گورای در این پژوهش، در فصل پنجم به آن دسته از وقایع اشاره میشود که در گوراب و دشت ملایر اتفاق افتاده است.
در فصل ششم نگارنده به دنبال آن است تا بگوید کشور ماه آباد و دشت نهاوند و دشت ماه، همان دشت پهناور امروزین ملایر است که در زمان وقوع داستان مرکز آن گوراب بوده است. گورابی که در گذشته حضور درخشانی در تاریخ ایران داشته است و امروز نیز همچنان وجود دارد. این دشت نه در گذشته و نه در امروز به نهاوند مربوط نبوده، ولی چون نامجای شناخته شدهای همچون نهاوند در حاشیه آن قرار داشته به نام آن منسوب و معروف شده است.
در فصل هفتم وضعیت کنونی روستای گوراب و نتایج کاوشهای باستانشناسی در کهندژ آن و همچنین جغرافیای تاریخی این نامجای باستانی و مناطق اطراف آن که به نوعی به داستان و شخصیتهای آن ارتباط پیدا میکنند، تشریح و بررسی شده است.
همچنین تلاش شده تا از اماکن باقی مانده که به نوعی از آنها در این داستان یادشده مانند دژ گوراب و آتشکدۀ آذربرزین مهر و همچنین تندیسهای یافت شده در شهر اشکانی هترا (الحضر) که در شمال غرب و عراق فعلی مورد کاوش قرار گرفته است، تصاویری تهیه و در محلهای مناسب درج گردد تا مخاطب در جریان وضعیت کنونی اماکن و پوشش دلاوران و شخصیتهای درباری آن زمان قرار گیرد.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
فصل یکم: معرفی سراینده، چگونگی پیدایش و سرایش و گزیده داستان ویس و رامین
فصل دوم: تحلیل داستان ویس و رامین و استخراج نکتههای قابل توجه آن
فصل سوم: تأثیرپذیری ادبیات اروپا و ایران از داستان ویس و رامین
فصل چهارم: زمان وقوع و مکانهای جغرافیایی رخدادها در داستان ویس و رامین
فصل پنجم: گوراب ملایر در داستان ویس و رامین
فصل ششم: ملایر مرکز سرزمین ماه آباد (ماد آباد)
فصل هفتم: گوراب کنونی و پیشینه تاریخی آن
کتابنامه
پربازدید ها بیشتر ...
فرهنگ نامهای کهن و باستانی استان مازندران
مصطفی پاشنگ1160 نام کهن و باستانی در استان مازندران شناسایی و ریشهیابی شده که در این کتاب گزارش شده است، استوا
آوازهای ناخواندۀ قوی پیر تنهای مهاجر؛ ایلیا به روایت ایلیا در گفتگو با ایلیا فابیان
حسن شکاری و لیزا ویوارللیاین کتاب حاصل گفتگوی حسن شکاری و لیزا ویوارللی با ایلیا فابیان شاعر ایتالیایی است که ایلیا در این گف
نظری یافت نشد.