معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از آغاز قرن شانزدهم میلادی سرزمین‌های قفقاز جنوبی به عنوان بخشی از قلمرو ایران محسوب می‌شد که همچنان با قرارداد زهاب (قصر شیرین) در 1639 م. به رسمیت شناخته شد. این وضعیت تا 23 ـ 1722 م. باقی ماند تا زمانی که در سال 1724 م. امپراطوری‌های عثمانی و روسیه آن را میان خود تقسیم نمودند. اما پیروزی‌های نظامی نادر دوباره کنترل ایران را بر قفقاز جنوبی برقرار نمود.

«تاریخ من و نادر، شاه ایران یا وقایع‌نامۀ» آبراهام کرتی نوشتۀ کاتولیکوس آبراهام کرتی جاثلیق یا خلیفۀ اعظم ارامنه است و دربردارندۀ حوادث سال‌های 1147 ـ 1149 هـ. می‌باشد. او به عنوان اسقف اعظم رودستو، مرکز تراکیه در ساحل دریای سیاه، برای مدت 25 سال (1708 ـ 1734 م.) خدمت کرد و در سال 1734 م. به قصد زیارت کلیسای اچمیادزین، تراکیه را ترک کرد و پس از چند روز مسافرت به کلیسای اچمیادزین رسید که در نظر ارامنه از مقدس‌ترین اماکن روی زمین است. به محض ورود آبراهام کرتی وی مورد توجه و علاقۀ کاتولیکوس آبراهام دوم خوشابی قرار گرفت. مدت زیادی از ورود او اچمیادزین نگذشته بود که کاتولیکوس مذکور بر اثر بیماری و پیری از دنیا رفت و آبراهام کرتی بر خلاف میل خود به فرمان حسین پاشا ـ حاکم عثمانی ایروان ـ به جای کاتولیکوس متوفی، به عنوان کاتولیکوس کلیسای اچمیادزین برگزیده شد. دوران کاتولیکوسی آبراهم کرتی، مصادف با لشکرکشی‌ها و حضور مؤثر و پررنگ نادر در قفقاز و برخوردها و نبردهای او با عثمانی‌ها بود. بنابراین طبیعی است در منطقۀ ایروان ملاقات‌هایی میان نادر و آبراهام کرتی صورت پذیرفته باشد.

مهم‌ترین و باارزش‌ترین بخش کتاب، شرح گسترده آبراهام کرتی از انجمن دشت مغان برای انتخاب نادر به عنوان شاه جدید ایران است؛ زیرا خلیفۀ اعظم ارامنه به همراه دیگر بزرگان و شخصیت‌های ایرانی وغیرایرانی به این انجمن دعوت می‌شود و ازاین رهگذر به دستور نادر در ردیف مهمانان برجسته قرار می‌گیرد. همچنین از توجهات ویژه نادر نسبت به خود و ارامنه برخوردار می‌شود. بنابراین آبراهام کرتی که خود ناظر بر حوادث این رویداد بزرگ تاریخی بوده، توضیحات مفصلی از این گردهم‌آیی ارائه می‌دهد. این کتاب نه‌تنها تصویر زنده‌ای از شرایط سیاسی ـ اجتماعی و اقتصادی منطقه ارائه می‌دهد، بلکه اطلاعات مفصلی از سپاه ایران و سیستم اداری ایران به دست می‌دهد که در جهانگشای نادری یا عالم‌آرای نادری موجود نیست.

این کتاب نشانه‌ای است روشن از مناسبات ویژۀ کلیسای ارمنی و بزرگان با نادرشاه افشار. اثر آبراهام کرتی در میان منابع اصلی تاریخ ایران در قرن هجدهم منبعی منحصربه‌فرد است. نیز دربردارندۀ مواد باارزشی است دربارۀ حوادث و اتفاقات منطقۀ قفقاز جنوبی در نادرشاه افشار، به‌ویژه دربارۀ لشکرکشی‌های نادر علیه عثمانی‌ها در قفقاز، دیدارهایش از اچمیادزین، قوریلتای دشت مغان و تاج‌گذاری نادر. این کتاب همین‌طور برای بررسی ساختار اداری و اقتصادی دولت صفویه و همچنین دولت‌های افشاریه و زندیه و قاجاریه که از نمونه‌های صفویه به میزان بسیاری استفاده کردند، منبه باارزشی است. سازمان اداری و ساختار اقتصادی صفویه که در قفقاز جنوبی گسترش یافته بود، حتی پس از سقوط صفویه نیز در منطقه باقی ماند. این واقعیت به‌ویژه در واژگان مورد استفادۀ آبراهام کرتی آشکار است. همچنین اصطلاحاتی نظیر مُلک، تیول، مالوجهات، داروغه و بسیاری لغات دیگر که در سرتاسر منطقه تا پایان قرن نوزده باقی ماند، از آن به شمار می‌رود. از این‌رو این کتاب منبعی غنی برای مطالعه و بررسی زبان و لغات و اصطلاحات فارسی، ارمنی، عثمانی، ترکی، عربی، کردی، مغولی و آذری است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت مترجم انگلیسی بر ترجمۀ فارسی

مقدمۀ مترجم فارسی

مقدمۀ مترجم انگلیسی

متن کتاب

توضیحات

واژه‌نامۀ اصطلاحات ارمنی

نقشه: اماکن جغرافیایی ذکرشده در متن

فهرست منابع و مآخذ مترجم انگلیسی

فهرست منابع و مآخذ مترجم فارسی

فهرست اعلام