معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ابوالحسن فروغی پسر محمدحسین فروغی ذکاءالملک اول و برادر کوچک‌تر محمدعلی فروغی از اندیشه‌گران و روشنفکران تأثیرگذار تاریخ فرهنگ معاصر ایران است که کمتر از او سخن گفته شده است. فروغی سال‌ها رئیس دارالمعلمین مرکزی و معلم مدرسه علوم سیاسی و مدتی سفیر ایران در سوئیس و نماینده ایران در جامعه ملل بود. شخصیت اصلی او در معملی و تدریس و نویسندگی تجلی یافت تا در کارهای سیاسی و دیپلماتیک. ابوالحسن فروغی در مقام معلم مدرسه سیاسی و دارالمعلمین مرکزی و استادی دانشگاه تهران، شاگردان فراوانی تربیت نمود که همگی در زمره برجسته‌ترین استادان دانشگاه و چهره‌های مشهور فرهنگ ایران معاصر درآمدند. مجتبی مینوی، عباس اقبال آشتیانی، علی‌اکبر سیاسی، قاسم غنی، عیسی صدیق، فخرالدین شادمان، غلامحسین مصاحب، مهدی بازرگان، یدالله سحابی، محمد قریب و ...

این مجموعه، مقالات و نوشته‌های ابوالحسن فروغی از آستانه مشروطیب تا سال‌های پایانی سلطنت رضاشاه پهلوی را شامل می‌شود. اهمیت این نوشته‌ها زمانی روشن می‌گردد که در ظرف تاریخی‌اش مورد مطالعه قرار گیرد. دو نوشته او در این مجموعه از اهمیت به‌سزایی برخوردار است: سرمایه سعادت علن و آزادی و تجدد و ملیت و تناسب این دو معنی با یکدیگر. در نوشته  نخستین در اندیشه چاره‌جوئی برای برون‌رفت از بدبختی و مکنت عمومی و عقب‌ماندگی از قافله تمدن و علم برآمده است. از این نوشته بر می‌آید که ابوالحسن فروغی چاره را در تغییر نظام سیاسی نمی‌دید، بلکه پایه و اساس هر تغییر سیاسی و اجتماعی را در گسترش علم و دانش زدودن جهل و جالت جستجو می‌کرد. از دیدگاه فروغی جهل و استبداد لازم و ملزم یکدیگرند. استبداد زائیده جهل و بی‌دانشی است. علم و دانش ضد استبداد است و پادزهر آن. استبداد حقوق انسانی و آزادی را سلب می‌کند. از دیدگاه فروغی علاج تمام دردها و عقب‌ماندگی‌ها و بدبختی و مکنت عمومی، از میان برداشتن استبداد است. اما استبداد به آسانی از میان نمی‌رود و آزادی به سهولت به دست نمی‌آید. چاره کار در از میان بردن جهل عمومی و گسترش و رونق علم و دانش است. علم و دانش «چشم‌ها و گوش‌ها» را باز می‌کند و مایه و مقدمه بیداری ملت به شمار می‌رود و پیام‌آور آزادی و شایسته‌سالاری است. علم چونان صدفی است که گوهری چون آزادی را در میان خود جای داده است. از نگاه فروغی آزادی متفاوت از خودسری است و قانون عامل و ابزار کنترل آزادی است. اگر رفیق استبداد هرج و مرج است، رفیق آزادی هم قانون است.

در نوشته دیگر «تجدد و ملیت و تناسب این دو معنی با یکدیگر» که تکمیل شده نطق او در سفارت ایران در پاریس در سال 1309 است، از تعامل میان تجدد و ملیت سخن می‌گوید. در روزگاری که برخی پذیرش بی‌ و چون چرای تجدد و برخی مقابله یکسره با آن را توصیه می‌کردند، فروغی از کسانی بود که بر ضرورت اخذ تمدن جدید با حفظ مواریث ملی و سنتی و تاریخی ایرانیان تاکید می‌کند. او در این رساله تلاش دارد نشان دهد که تجدد تقلیدی، فراموشی ذات خویش و فنا شدن در ذات دیگران را در پی دارد و از این رو با ملیت که عبارت است از «بستگی به استقلال و اسم و رسم و اعتبار با تفرد قوم و ملت خود در میان اقوام دیگر» در تضاد و تناقض قرار می‌گیرد. او در این رساله نشان می‌دهد که تجددخواهی می‌بایست با حفظ استقلال سیاسی و فرهنگی ایران همراه گردد.اندیشه‌های فروغی در شاگردان او مانند فخرالدین شادمان و مهدی بازرگان تأثیر بسزایی نهاد.

ابوالحسن فروغی در کنار اینکه استاد علوم سیاسی و تاریخ‌دان برجسته‌ای بود، ادیب صاحب‌نظری هم به شمار می‌رفت. دیباچۀ او در مجموعه اشعار خود در مثنوی شیدوش و ناهید در بحث از تجدد ادبی نشان می‌دهد که ادیبی سبک‌شناس هم بود است. این مجموعه حاوی مقالات و نوشته‌های فروغی است به همراه افزوده‌ای در باب خاندان فروغی و میرزا ابوالحسن فروغی و اندیشه‌ها و دیدگاه‌های او را بازتاب می‌دهد در مسائل مهم زمانه. نوشته‌هایی که امروز هم بسیار خواندنی است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه

* خاندان فروغی و میرزا ابوالحسن فروغی

* سرمایۀ سعادت

* اوراق مشوش یا مقالات مختلفه

به سمه عزّ شانه و عظم برهانه

رسم نوروز سلطانی

مقالۀ اخلاقی

ترجمه حال مرحوم غفران مآب حاجی نجم‌الدوله طابت تربته

خیالی همسنگ خواب

تحقیق در تربیت اخلاقی

دیباچه‌ای برای مثنوی گنج‌زر

تقریظ افتتاح مدرسه دولتی نقاشی یا صنایع مستظرفه ایران

مقدمه برای رساله مکاشفات علمیه

مقاله اخلاقی در باب تربیت عقلانی

* تجدد و ملیت و تناسب این دو معنی با یکدیگر

تحقیق در حقیقت تجدد و ملیت

مقدمۀ حکمتی امر

حل مسأله

نتیجه

کمال مطلوب ایرانیت یا مأموریت تاریخی ایران

اعتذار و سلام مخلصانۀ نگارنده

اجداد ابوالحسن فروغی

* منابع

* فهرست اعلام