معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

جذابیت ذاتی سینما به عنوان رسانه‌ای بزرگ‌تر از زندگی در هر دو سطح دیداری و شنیداری، باعث شده نیروی روان‌شناختی بی‌نهایت قدرتمندی داشته باشد. بینندگان به معنای واقعی کلمه جذب فیلم می‌شوند و چنان پیوند عاطفی محکمی با شخصیت‌ها و پیرنگ‌داستان برقرار می‌کنند که توهمات روی پرده با حیات روانی آنها گره می‌خورد. تماشاگران از طریق فرایند ناخودآگاه «هم‌ذات‌پنداری» واقعاً تبدیل به شخصیت‌هایی می‌شوند که با آنها هم‌ذات پنداری کرده‌اند و همان رشد روانی و کاتارسیس را که شخصیت‌های روی پرده تجربه می‌کنند، به شکلی نیابتی، تجربه می‌کنند. فیلم‌ها تا اعماق ذهن ناخودآگاه بینندگان نفوذ می‌کنند و بر تفکر و احساس آنها دربارۀ خودشان و دنیای اطرافشان تأثیر می‌گذارند.

این کتاب در وهلۀ اول برای فیلمنامه‌نویسان نوشته شده ولی دیدگاه‌ها و نظریه‌های مطرح شده در آن برای تمام فیلمسازان و نیز روانکاوان، تحلیل‌گران فیلم و به طور کلی تمام دانشجویان روان‌شناسی و سینما و هر کسی که خرده علاقه‌ای در این زمینه‌ها دارد مفید و جالب است. اگر فیلمنامه‌نویس هستید این کتاب می‌تواند در تمام مراحل شکل‌گیری و نگارش فیلنامه مفید واقع شود. حتی اگر ایده‌ای برای فیلمنامه ندارید، این کتاب می‌تواند شما را با مضامین و شخصیت‌های کلاسیک در اسطوره‌ها، درام و سینما آشنا سازد و ایده یا داستانی را به شما الهام کند. اگر ایده‌ای برای فیلمنامه دارید این کتاب کمک خوبی است در شکل‌دادن به ساختار پیرنگ، خلف عناصر بنیادی کشمکش در شخصیت‌ها و تعیین مسیری که قهرمان باید در فرایند رشد خود طی کند. اگر همین حالا درگیر سفر نویسندگی خود هستید این کتاب می‌تواند هم به عنوان راهنما و هم منبع الهام مورد استفاده قرار گیرد. دنیای غنی و پربار روانکاوی و اسطوره منبع لایزالی از شخصیت‌ها و پیرنگ‌هاست. و اگر در حال اتمام، بازخوانی یا بازنویسی فیلمنامۀ خود هستید، این کتاب می‌تواند به برطرف کردن معایب احتمالی فیلمنامه کمک کند و نقاط ضعف آن را در پیرنگ یا رشد شخصیت‌ها نشان دهد. به علاوه می‌توانید به کمک آن بفهمید چرا برخی از قسمت‌های فیلمنامۀ شما درست از کار درنمی‌آید و حتی با راهنمایی‌های آن فیلنامه را حک و اصلاح کنید.

سودمندی این کتاب کاملاً به نیازهای خواننده و نویسنده بستگی دارد. فصل‌های مربوط به فروید مبانی کشمکش درونیِ روان‌شناختی را معرفی می‌کند و این موضوع در سراسر کتاب پی‌گرفته می‌شود. اگر احساس می‌کنید فیلمنامه‌تان فاقد یک کشمکش قدرتمند یا جذاب است، شاید تفسیرهای مختلف از کشمکش روانی در این کتاب بتواند نقش منبع الهام را برایتان بازی کند. دومین مضمون اصلی کتاب بحث رشد شخصیت است. فصل‌های مربوط به اریکسون و یونگ به بحث رشد شخصیت و عناصر روان‌شناختی آن می‌پردازد و دو رویکرد بسیار متفاوت ولی در عین حال مکمل را در زمینۀ خلق شخصیت‌های سینمایی کاملاً رشد یافته معرفی می‌کند.

فصل‌های مربوط به سفر قهرمان و سفر قهرمان مؤنث بیشتر به فرم می‌پردازد و پیرنگ‌های خاصی را برای داستان‌های قهرمانان مرد و زن سنتی ارائه می‌کند. اگر فکر می‌کنید در زمینۀ ساختار به کمک نیاز دارید این فصل‌ها می‌تواند بسیار مفید واقع شوند؛ هر چند پیشنهاد شده که فصول مربوط به فروید و یونگ اول خوانده شود، چون اندیشه‌های مطرح شده در کتاب هر کدام بر پایۀ اندیشه‌های قبلی بنا شده است.

فصول مربوط به آدلر و مِی به مدل‌های روانکاوی رقیب برای ساختار داستان، رشد شخصیت، انگیزۀ روانی و کشمکش می‌پردازد. در هیچ کتاب دیگری به مدل آدلری و مدل وجودی از منظر فیلمنامه‌نویسی پرداخته نشده است.

فرقی نمی‌کند هدف خواننده از خواندن این کتاب گرفتن کمک یا راهنمایی خاصی باشد یا افزایش دانش عمومی‌اش در زمینۀ فیلمنامه‌نویسی یا فیلمسازی؛ به هر حال با اندیشه‌ها و نظرات فراوانی آشنا می‌شود. نظریه‌های درخشانی که در این کتاب معرفی شده‌اند منبع سرشار خرد و اندیشه‌های هدایتگراند. بزرگترین کمکی که این کتاب می‌تواند بکند این است که خواننده را وارد ذهن ناخودآگاهش کند؛ چون در آنجاست که خیالات و رؤیاها و فیلم‌ها زاده می‌شود.

این کتاب در شش بخش گردآوری شده است:

 در بخش نخست کتاب، اصول بنیادی نظریۀ فروید تشریح شده و نشان می‌دهد چگونه آنها را در مورد شخصیت‌ها و پیرنگ فیلمنامۀ خود به کار بگیرید. اساس لُب نظریۀ فروید این است که اکثر هیجانات، اضطراب‌ها، رفتارها و مسائلی که بر زندگی ما حکومت می‌کند در اصل بر ما پوشیده است؛ چون نسبت به آنها خودآگاه نیستیم.

نظریۀ اریکسون دربارۀ رشد هویت در بخش دوم کتاب مورد بحث قرار گرفته است. در حالی که فروید بر جنسیت واپس‌رانده‌شده و کشمکش درونی تمرکز داشت، اریکسون توجه خود را به «کشمکش هنجاری» معطوف کرده است.

در سومین بخش کتاب، کهن‌الگوها به عنوان خصایص شخصیت و پیرنگ در فیلم‌هایی که از نظر روان‌شناختی برای عموم مردم بامعنا هستند ارائه شده‌اند. نیز در این بخش نشان داده می‌شود چگونه کهن‌الگوهای یونگی را وارد فیلمنامۀ خود کنیم.

در بخش چهارم کتاب به کاوش در مدل سفر نویسنده با توجه به ریشه‌های روان‌شناختی آن پرداخته شده و هر مرحله را از نظر کارکرد روان‌شناختی آن و کهن‌الگوهایی که قهرمان باید برای حل و فصل داستان خود با آنها مواجه شود مورد بررسی قرار گرفته است.

بخش پنجم کتاب به نظریه‌های آلفرد آدلر اختصاص دارد. همچنین در این بخش نظریۀ آدلر در زمینۀ عقدۀ حقارت به عنوان وسیله‌ای بسیار قدرتمند برای خلق انگیزه در شخصیت‌ها، خصوصاً در فیلم‌‌هایی که قهرمان خردسال دارند، تشریح شده است.

در آخرین بخش این کتاب به نظریه‌ رولو مِی به کاوش در بنیادی‌ترین کشمکش روان‌رنجورانه می‌پردازد. و نظریه‌های مِی در زمینۀ کشمکش وجودی و مدل چند مرحله‌ای او برای خودآگاهی به نحوی تفسیر شده که به یک مدل قانع‌کننده و استوار برای انگیزه و رشد شخصیت منجر شود و قابل استفاده در فیلمنامه‌نویسی باشد مطرح می‌شود. همچنین در این بخش تیپ‌های شخصیتی رایج در سینما را به عناصر اولیه خرد کرده و آنها کهن‌الگوهای عصر خودشیفتگی معرفی شده‌اند و چالش‌ها، کشمکش‌ها و انگیزه‌های آن شرح داده شده است. 

فهرست مطالب کتاب:

سپاسگذاری

مقدمه

بخش اول: زیگموند فروید

فصل یک: عقدۀ ادیپ

فصل دو: کشمکش روان‌رنجورانه

فصل سه: مراحل روانی ـ جنسی

فصل چهار: مکانیسم‌های دفاعی ایگو

فصل پنج: کار رؤیا

بخش دوم: اریک اریکسون

فصل شش: کشمکش هنجاری

فصل هفت: بحران هویت و ورای آن

بخش سوم: کارل یونگ

فصل هشت: کهن الگوهای شخصیت

فصل نه: کهن‌الگوهای پیرنگ

بخش چهارم: جوزف کمبل

فصل ده: قهرمان هزارچهره

فصل یازده: سفر قهرمان مؤنث

بخش پنجم: آلفرد آدلر

فصل دوازده: عقدۀ حقارت

فصل سیزده: رقابت فرزندان

فصل چهارده: سبک‌های زندگی

بخش ششم: رولومِی

فصل پانزده: کشمکش‌ وجودی

فصل شانزده: کهن‌الگوهای عصر خودشیفتگی

نتیجه‌گیری

کتاب‌شناسی

نمایۀ موضوعی

نمایۀ نام‌ها

نمایۀ فیلم‌ها