معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

لزوم برنامه‌ریزی در راستای تقویت و گسترش زبان فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام و ترویج فرهنگ ایرانی اسلامی از اهمیتی شایان توجه برخوردار است؛ به گونه‌ای که در نقشۀ جهان علمی کشور ارتقای جایگاه زبان فارسی در میان زبان‌های بین‌المللی به عنوان یکی از اهداف کلان نظام علم، فن‌وری و نوآوری معرفی شده است. یکی از راه‌های دست‌یابی به این مهم، گسترش دامنۀ آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان است و از ملزومات آن و ایجاد انگیزه برای یادگیری آن را می‌توان در تهیه محتوای آموزشی مناسب و کاربردی دانست. تهیۀ چنین محتوایی مستلزم برنامه‌ریزی‌هایی دقیق است و در این راستا وجود چارچوبی مرجع که نمایانگر اصول کلی بوده و بتواند نقشۀ راه را در طراحی محتوا برای سطوح مختلف زبانی به دست دهد از ضروری‌ترین بخش‌های این راهبرد به شمار می‌آید.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این چارچوب محتوایی می‌توان موارد زیر را نام برد: 1. جمع‌آوری جامع حوزه‌های دستوری، واژگانی و کارکردی مختلف؛ 2. توجه ویژه به نظرات، نیازها، علایق و سلایق زبان آموزان؛ 3. تکیه بر نظرات تخصصی مدرسان و جایگاه ویژۀ آنها در تصمیم‌گیری؛ 4. ارائه روشن نتایج کار و محتوای هر یک از سطوح آموزشی در جداول نظام‌مند متعدد، مطابق با نیازهای گوناگون گروه‌های مختلف، جهت دسترسی آسان‌تر و بهره‌برداری بهتر و استفاده مولفان کتاب‌های درسی و برنامه‌ریزان دوره‌های آموزشی؛ 5. باز و منعطف‌بودن ساختار چارچوب، به گونه‌ای که با افزایش داده‌ها امکان اصلاح و بازنگری در آن فراهم است.

این کتاب در سه حوزۀ اصلی آموزش زبان فارسی به مدرسان، مؤلفان کتاب‌های درسی و آموزشی درسنامه‌ها و همچنین برنامه‌ریزان دوره‌های آموزشی کمک می‌کند تا از میان حوزه‌های جمع‌آوری و سطح‌بندی شده بنابر نیازهای مجموعۀ زبان‌آموزان هدف خود گزینش نموده و بر آن اساس به تولید محتوا بپردازند. در حوزۀ دستور زبان فارسی: مجموعاً 119 نکته در سه سطح پایه، میانی و پیشرفته دسته‌بندی شده‌اند. در حوزۀ واژه‌های زبان فارسی: مجموع 278 حوزۀ واژگانی در سه سطح پایه، میانی و پیشرفته جای گرفته‌اند. در حوزۀ کارکردها و موقعیت‌ها: 184 حوزه و موقعیت جمع‌آوری شده در سه سطح پایه، میانی و پیشرفته قرار گرفته‌اند.

هدف از طراحی این چارچوب تجویز نسخۀ واحد و غیر قابل تغییر برای طراحان و مؤلفان کتاب‌های درسی نیست، بلکه آن را باید شاخصی برای سنجش میزان تطابق محتواهای آموزشی با نیازهای زبان‌آموزان و الزامات دوره‌های آموزشی و راهنماییی برای هماهنگ‌سازی سطوح استاندارد آموزش زبان فارسی دانست.

در فصل اول کتاب مبانی نظری که چارچوب زبان‌فارسی براساس آن تهیه و تولید شده، به تفصیل شرح داده شده است. در ابتدای فصل ویژگی‌های یک چارچوب و اصول طراحی آن بیان شده و سپس معیارهای گزینش و سطح‌بندی و محتوای آموزش زبان به طور کلی و اختصاصات گزینش دستوری، واژگانی و کارکردی مورد بررسی قرار گرفته است. سطوح مرجع زبانی و تعریف توانش دستوری، واژگانی و کارکردی و رویکرد کنش‌گرا نیز در همین فصل مطرح شده‌اند. در فصل دوم به پیشینۀ پژوهش‌های مرتبط با طراحی چارچوب اشاره شده و پس از معرفی چارچوب مرجع اروپا، روش علمی مورد استفاده برای تهیه چارچوب مرجع فارسی توضیح داده شده است. در فصل سوم نحوۀ جمع‌آوری پیکرۀ دستوری و سطح‌بندی حوزه‌های دستوری به تفکیک نظرات مدرسان و زبان‌آموزان ارائه شده است. به همین ترتیب در فصل‌های چهارم و پنجم نحوۀ جمع‌آوری پیکره‌های واژگانی و کارکردی به تفکیک نظرات مدرسان و زبان‌آموزان ارائه شده است. واکاوی داده‌های حاصل از پژوهش در فصل ششم و با همین عنوان انجام گرفته است. و پس از بررسی میزان توافق نظرات مدرسان و زبان‌آموزان سطح‌بندی نکات هر یک از حوزه‌های دستور، واژگان و کارکرده در هر سه سطح انجام شده است و در فصل هفتم کتاب محتوای این چارچوب ارائه شده است. در فصل پایانی کتاب به ارائۀ نتیجه‌گیری و جمع‌بندی کلی از پژوهش پرداخته شده که همراه با جدول سطح‌بندی نهایی برای محتوای آموزشی سه سطح پایه، میانی و پیشرفته آورده شده است.

به منظور تسهیل امر برای خوانندگان در آغاز هر فصل پیش‌نمای آن مشتمل بر مهم‌ترین عناوین مطرح ارائه شده است. همچنین هر فصل با مقدمه‌ای کوتاه آغاز و با خلاصۀ فصل به عنوان چکیده‌ای از اهم مطالب آن به اتمام رسیده است.

کتاب در بخش پایانی شامل پنج پیوست است: پیوست اول فراوانی آماری سطح‌بندی انجام گرفته از سوی مدرسان و زبان‌آموزان در مورد نکته‌های دستوری را نشان می‌دهد، پیوست دوم شامل فراوانی آماری سطح‌بندی انجام گرفته از سوی مدرسان و زبان‌آموزان دربارۀ حوزه‌های واژگانی است، پیوست سوم نیز فراوانی آماری سطح‌بندی انجام گرفته از سوی مدرسان و زبان‌آموزان در حوزه کارکردها و موقعیت‌های زبان فارسی را مشخص می‌کند. پیوست چهارم به جهت تسهیل دسترسی به محتوای هر یک از حوزه‌ها جداولی کاربردی از محتوای هر سه حوزه و در هر سه سطح ارائه می‌کند. استفاده از جدول نموداری، یافتن جایگاه هر حوزه را در نمای کلی پیکره چارچوب آسان‌تر می‌سازد. در پیوست پنجم نیز جداول مربوط به میزان همپوشانی و توافق نظر بین دو گروه پاسخگو برای نشان دادن مثبت و منفی بودن یا معنا‌داری این تفاوت آورده شده است. جداول آماری پیوست‌ها از این نظر حائز اهمیت هستند که امکان تحلیل و بررسی و روشن‌شدن ابهام‌های احتمالی را برای خوانندگان کتاب فراهم می‌سازد. همچنین ارائۀ شفاف نتایج کار نیز مورد توجه نویسندگان بوده است و از این نظر ارائۀ این نتایج در حوزۀ پژوهش‌های مربوط به آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان در نوع خود بی‌نظیر است.

به طور کلی دست‌اندرکاران حوزۀ تهیه و تدوین منابع آموزشی، تدریس، ارزشیابی و برنامه‌ریزی هر یک به نوبۀ خود می‌توانند از این کتاب بهره‌مند شوند.

تهیۀ پیکرۀ محتوایی در هر یک از حوزه‌های دستور، واژگان و کارکرد، در سطوح مختلف پایه، میانی و پیشرفته، نخستین و اصلی‌ترین گام در طراحی یک چارچوب زبانی است. بر این اساس در این کتاب با به‌کارگیری و بومی‌سازی چارچوب مرجع اروپا برای آموزش زبان، گزینش و سطح‌بندی سه حوزه دستور، واژگان و کارکرد برای زبان فارسی به انجام رسیده تا با ارائۀ شاخص و معیاری در طراحی و برنامه‌ریزی دوره‌های آموزشی و درس‌نامه‌های زبان فارسی بتوان به چارچوبی جامع برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان دست یافت.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار نویسندگان

مبنای نظری چارچوب زبان فارسی

چارچوب و روش عملی مورد استفاده برای تهیه چارچوب مرجع فارسی

دستور آموزشی زبان فارسی و سطح‌بندی موارد آن

حوزه‌های واژگانی مرجع آموزش زبان فارسی و سطح‌بندی آنها

حوزه‌های کارکردی چارچوب مرجع زبان فارسی و سطح‌بندی آنها

چارچوب نهایی پیشنهادی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان در حوزه‌های دستوری، واژگانی و کارکردی

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

پیوست‌ها