معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بنیاد فرهنگ ایران یکی از مشهورترین مؤسسه‌های علمی، فرهنگی و آموزشی کشور در دو دهۀ پایانی حکومت پهلوی است که نه تنها نام و آوازۀ آن همچنان برجای مانده بلکه آثار و دستاوردهای علمی و پژوهشی آن همچنان بر فضای علوم انسانی کشور تأثیرگذار است. برای فهم انگیزه‌ها و علل تأسیس چنین نهادی باید به تحولات سال‌های دهۀ 1340 و 1350 خورشیدی بازگشت و بسترها و زمینه‌های آن را بازشناخت.

اساسنامۀ بنیاد فرهنگ انگیزه‌های تأسیس آن در خدمت به فرهنگ و سعی در حفظ و ترویج میراث معنوی ایران و کوشش در راه تهذیب و تکمیل و ترویج زبان فارسی و شناسانیدن فرهنگ ایران به ملت‌های دیگر بر شمرده است که باید از راه‌های زیر تحقق می‌یافت: الف) تألیف و نشر فرهنگ‌نامه‌های فارسی؛ ب) تألیف و نشر لغت‌نامه‌های فارسی؛ ج) تحقیق و مطالعه در قواعد و اصول زبان فارسی و تاریخ تحول آن؛ د) ترجمه و طبع هر نوع اثر تحقیقی که به زبان‌های دیگر در باب فرهنگ ایران و زبان فارسی تألیف شده باشد؛ هـ) تهیه اسناد و مدارک و مأخذ لازم برای مطالعه و تحقیق در زبان و فرهنگ ایران؛ و) تشویق تألیف هرگونه کتابی که آموختن فارسی فصیح را برای ایرانیان و غیرایرانیان تسهیل کند و کمک به نشر این آثار؛ ز) همکاری با کلیه مؤسسات ایرانی و غیرایرانی که به فرهنگ ایران خدمت می‌کنند و حمایت از آنها؛ ح) کمک به تأسیس کتابخانه عمومی؛ ط) تشویق و ترغیب صاحب‌نظران به هر گونه تحقیق و تتبع که مایه اصلاح و تهذیب و تکمیل خط فارسی و تسهیل قرائت و دقت در ثبت کلمات شود.

به همین منظور چند شعبۀ مختلف پژوهشی در درون بنیاد فرهنگ ایران شکل گرفت که مهم‌ترین آنها عبارت بودند: از شعبۀ تدوین فرهنگ تاریخی زبان فارسی، شعبۀ دستور و تاریخ زبان فارسی، شعبۀ زبان‌شناسی ایرانی، شعبۀ اصطلاحات علمی و فنی، شعبۀ روابط فرهنگی و همکاری‌های بین‌المللی.

این کتاب حاوی دوگونه اسناد است؛ بخش نخست آن شامل اسناد دورۀ پهلوی است که در اصل در پیوند مستقیم با مجلد نخست این اثر قرار دارد که سال 1394به مناسبت پنجاهمین سالگشت تأسیس پژوهشگاه علوم انسانی به همت دکتر علی‌رضا ملائی توانی و آقای محمدحسین محمدی و سرکار خانم لیدا ملکی انتشار یافت. بنابراین اسناد بخش اول تکملۀ مجلد نخست است که خود شامل دو دسته از اسناد است: نخست اسناد درون سازمانی بنیاد فرهنگ ایران که نمایان‌گر برخی از فعالیت‌های علمی، انتشاراتی، اسناد ملی و مانند آن است و دوم، صورت جلسه‌های هیئت امنای بنیاد که شامل هجده صورت جلسۀ نخستین بنیاد فرهنگ از بدو تأسیس آن تا اردیبهشت 1354 است.

بخش دوم این مجموعه حاوی اسناد و مدارک آرشیوی بنیاد فرهنگ ایران در دورۀ انقلاب و فعالیت‌های آن در دورۀ پس از انقلاب اسلامی است. این اسناد به‌خوبی بسیاری از گسست‌های ایجاد شده در روند فعالیت‌های متعارف این بنیاد و چگونگی تغییر مستمر مدیریت این نهاد و نهایتاً تغییر خط‌‌ مشی و جهت‌گیری این نهاد را متناسب با فضای سیاسی و فکری پس از انقلاب و نشانان‌های آن را بازمی‌نمایاند. اسناد این قسمت عمدتاٌ شامل دورۀ تجمیع نهادهای یازده‌گانه پیش از انقلاب در ساختمان کنونی پژوهشگاه علوم انسانی و سرانجام ادغام آنها در درون یک نهاد جدید موسوم به «موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی» در سال 1362 است که مهر پایانی بر نزدیک به دو دهه تلاش و تکاپوی بنیاد فرهنگ ایران است.

در تدوین اسناد تلاش شده براساس یک نظم تاریخی و موضوعی عمل شود. از همین‌رو این اثر در دو بخش سازماندهی شده است. بخش نخست، به اسناد پیش از انقلاب و به ویژه به صورت جلسه‌های هیئت امنای بنیاد فرهنگ ایران اختصاص یافته است و بخش دوم نیز براساس یک نظم موضوعی و تاریخی به اسناد پس از انقلاب این بنیاد در حوزه‌های گوناگون فعالیت‌ها و حیات سازمانی آن.

بی‌گمان هر یک از سندهای موجود نشانگر بخشی از اقدامات، فعالیت‌ها و جهت‌گیری‌های بنیاد فرهنگ ایران در ساحت‌های پژوهشی، انتشاراتی، آموزشی، امور اداری و مالی و نظایر آن است. از همین‌رو می‌توان با مداقۀ عالمانه در آنها به جنبه‌ها و لایه‌های مختلف حیات این سازمان و عملکرد و برنامه‌های آن دست یافت و بر بخشی از ناشناخته‌های حیات علمی و فرهنگی ایران معاصر روشنا افکند.

این اسناد ما را با ژرف‌ترین دغدغه‌ها و انتظارات قدرت و سیاست از فرهنگ و همچنین جهت‌گیری‌های علمی، فرهنگی و هویتی که گردانندگان این بنیاد برای توسعۀ فرهنگ و ادب ایرانی در نظر داشتند، آشنا می‌کند. دغدغۀ گردآوری و ترجمۀ همۀ آثاری که در سراسر جهان به زبان‌های دیگر پیرامون فرهنگ و تاریخ ایران نوشته می‌شدند، شناسائی و حمایت از همۀ افرادی که در جای‌جای کشور پیرامون تاریخ و فرهنگ ایران پژوهش می‌کردند، تلاش برای انتشار همۀ آثار خلاقانه‌ای که دانشندان ایرانی در سده‌های پیشین نگاشته بودند، کوشش برای گسترش زبان فارسی و ارتباطات فرهنگی در پیوند با کشورهای همسایه از جمله افغانستان، تاجیکستان، پاکستان و هند برای ایجاد یک کرسی دائمی، پیوندهای علمی و تبادل فرهنگی با همۀ مراکز ایران‌شناسی، تربیت محقق و پژوهشگر با راه‌اندازی دوره‌های ارشد و دکتر، اعطای بورس برای ایرانشناسان خارجی و ... از دیگر فعالیت‌های این بنیاد مهم بود که بخش مهمی از اسناد مرتبط با این گونه فعالیت‌ها در بخش نخست و بخش دیگر آن در همین کتاب انتشار یافته است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: اسنادی از بنیاد فرهنگ ایران پیش از انقلاب اسلامی

الف. تاسیس بنیاد فرهنگ

ب. امور پژوهشی و طرح‌های تحقیقاتی

ج. انتشارات و کتابخانه بنیاد

د. امور آموزشی و پژوهشکده فرهنگ ایران

هـ. امور اداری و مالی بنیاد

فصل دوم: خلاصه صورت مذاکرات هیئت امنای بنیاد فرهنگ ایران

فصل سوم: اسنادی از بنیاد فرهنگ ایران پس از انقلاب اسلامی

الف. اساسنامه، مدیریت و تشکیلات سازمانی

ب. امور پژوهشی و طرح‌های تحقیقاتی

ج. انتشارات و کتابخانه بنیاد

د. امور آموزشی بنیاد

هـ. ساختمان بنیاد

پیوست‌ها