معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مسجد سنگی داراب یکی از شاخص‌ترین دست‌کنده‌های صخره‌ای شناخته‌شده ایران است. این اثر تاریخی بالاتر از حاشیۀ شمال‌شرقی دشتی که شهر دارابگرد در آن واقع است و در ده کیلومتری غرب این شهر باستانی و در شش کلیومتری شمال غربی شهر کنونی داراب در مسیر داراب به جنت‌شهر (ده‌خیر سابق)، در نزدیکی روستای خیرآباد و در بخشی از برآمدگی کوهی که به نام «کوه‌پهنا» معروف است قرار دارد. بنای مسجد سنگی درون صخره‌ای منفرد و در قسمت انتهای کوه‌پهنا، جایی که این دیوارۀ طبیعی دیگر به دشتی که شهر باستانی دارابگرد در آن قرار دارد مشرف نیست، ساخته شده است.

بنای مسجد سنگی پس از شهر باستانی دارابگرد و نقش برجستۀ ساسانی، سومین اثر تاریخی معروف و شناخته‌شدۀ شهر داراب است. با توجه به وجود چندین کتیبۀ مهم تاریخی در بخش‌هایی از این اثر، بررسی و ارائۀ خوانشی درست از این کتیبه‌ها می‌تواند کمک شایان توجهی در شناسایی قدمت بنا، کارکرد تاریخی آن و شناسایی بانی این اثر تاریخی کند.

این اثر تاریخی شامل چهار کتیبه است:

1.‌ کتیبۀ بانی بر سردر رواق ورودی مجسد سنگی؛

2. کتیبۀ سال منقور بر دیوارۀ جنوب شرقی مسجد سنگی در سمت چپ رواق ورودی (این کتیبه در واقع ادامۀ کتیبۀ پیشین است).

3. کتیبۀ محراب اسلامی؛

4. کتیبۀ یادگاری (تفننی) بر یکی از ستون‌های مسجد سنگی.

بنای مسجد سنگی داراب بی‌شک یکی از بحث براگیزترین آثار در تاریخ معماری ایران استو کمتر بنایی وجود دارد که همانند مسجد سنگی با توجه به معماری خاص صخره‌ای با فرضیات متعدد و ضد و نقیض در تاریخ‌گذاری و نوع کارکرد مواجه شده باشد. در پژوهش‌های گستردۀ صورت گرفته دربارۀ این اثر عمدتاً به بررسی کارکرد بنا و قدمت تاریخی آن توجه شده و عملاً تلاش چندانی برای بازخوانی کتیبه‌های تاریخی این اثر صورت نگرفته است. در فرضیات متفاوت، قدمت این اثر تاریخی بین دورۀ ایران باستان و دروۀ اسلامی شناور است. بررسی کارکرد متفاوت این اثر در پژوهش‌های انجام شده به استناد شواهد تاریخی و شاخصه‌های معماری صورت گرفته است. به‌طو‌ر کلی این اثر به عنوان بنایی با کارکردهایی چون: نیایشگاه مهری، آتشکدۀ ساسانی، معبد بودایی، کلیسای مسیحی، کاروانسرا، رباط، قلعه‌دختر و سرانجام مسجد اسلامی معرفی شده است. در این کتاب سعی شده با بررسی میدانی اثر، بازخوانی کتیبه‌های تاریخی بنا، بررسی شاخصه‌های معماری، بررسی متون تاریخی و جغرافیایی، بررسی شواهد سکه‌شناسی بدست آمده از سازندۀ بنا و سلسلۀ حاکم بر منطقه، نقد و تحلیل اکثر تحقیقات داخلی و خارجی صورت گرفته دربارۀ این اثر، جمع‌بندی کلی از قدمت و کارکرد اصلی بنا ارائه شود.

بنای آسیاب سنگی نیز در نزدیکی مسجد سنگی و هم‌زمان با آن در سدۀ هفتم هـ.ق ساخته شده است. کتیبۀ ساخت بر دیوارۀ سمت چپ رواق ورودی مسجد سنگی، اشاره به ماه رمضان سال 652 هـ.ق دارد. با توجه به شیوۀ نقر و نوع خط به نظر می‌رسد این دو کتیبه هم‌زمان نوشته شده‌اند. این امر بیانگر این نکته است که عملیات ساخت مسجد و آسیاب هم‌زمان به پایان رسیده است.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد

فصل اول: بررسی کتیبه‌های اسلامی سدۀ 7 هـ. ق در مسجد سنگی داراب

فصل دوم: بررسی ونقد نظرات مختلف ارائه شده در مورد کارکرد بنای مسجد سنگی داراب

فصل سوم: بررسی چند مبحث مرتبط با بنای مسجد سنگی داراب

فصل چهارم: آسیاب سنگی خیرآباد داراب

تصاویر

نمایه

کتابنامه