معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب برای سهولت بخشیدن یا به اصطلاح همان زبان پهلوی، «آسانی دادن» به فراگیری و آموختن خط و زبان فارسی میانۀ زرتشیتی یا پهلوی ساسانی به نگارش درآمده است. فارسی میانه صورت قدیمی و کهنیک فارسی است. متون اندکی که از آن دوران زبانی بازمانده است نه تنها به‌خودی‌خود و در نفس خود ارزشی شایان دارد، بلکه گنجینۀ سرشاری از واژه‌های زیبا و اصیل است و همچنین قواعد و طرزهایی در واژه‌سازی را در آنها می‌توان یافت که سخت به کار زبان امروزی ما می‌آید. از این‌روی است که نگارش این کتاب مقدماتی به امید گشودن راهی است آسان که، پیودن آن، این انبار آکنده از گنجی حلال و رایگان از واژه‌های دیرینه را در دسترس خواننده و آموزنده بگذارد.

از حدود سال 1300 خورشیدی، در کشور ما، اندک‌اندک توجه به سوی آثار کهنسال به زبان‌های قدیمی ایرانی معطوف شده است. آشنایی اروپاییان با این گذشتۀ از یاد رفته دلیل اصلی پیدایش چنین منظر و چشم‌اندازی در ایران بود و خوش‌خوشک مجاهدات و تلاش در این راه آغاز شد. توجه به واژه‌سازی و واژه‌یابی برای رویارویی با نوآمدهای قرهنگی و مادی علت اصلی این عنایت درازآهنگ، هر چندکمابیش کند و کاهلانه بوده است.

این کتاب در وهلۀ نخستین، برای آموختن تدوین شده و در آن در چهارده جلسۀ درس، آموزش خط پهلوی کتابی انجام می‌گیرد به همراهی شرح و توضیحی برای اصول آغازین و دشواریهای بنیادینی که دستور زبان پهلوی را از فارسی دری متفاوت و متمایز می‌سازد. پهلوی آسان می‌کوشد تا با برنامه‌ریزی سودمندی، آموزش را نظم و سهولت دهد.

با منظورداشتن چهارده جلسۀ درسی برای نیمسال دانشگاهی، پهلوی آسان در چهار بخش تنظیم شده است.

در بخش یکم، به آموختن خط پهلوی پرداخته است. پس از مرحلۀ دشوار آغازین، تمرین برای خواندن متن پهلوی انجام می‌گیرد. در این بخش از کتاب، به‌ویژه نمونه‌هایی از آثار استادان سرشناس زبان پهلوی، که کارشان جنبۀ بنیادین و مدرسی یافته است، آورده شده است. در بخش سوم، باز با بهره‌گیری از آثار استادان بزرگ زبان پهلوی، با شیوه‌های مختلف خوانش و آوانویسی در این زبان دیرپای و پرسخن، آشنا خواهیم شد و به مقایسه آنها پرداخته شده است. در بخش چهارم متونی بیشتر برای قرائت در اختیار دانشجو قرار گرفته است.

در بخش نخستین که مشتمل بر پنج درس است، با تکیه بر مشابهت خط پهلوی با فارسی، گام به گام، قریب چهارده حرف پهلوی و خصائص متنوع آنها در ترکیب گشتن و قرائت توضیح داده می‌شود.

از آنجا که پهلوی آسان جز ثمرۀ سال‌های متمادی تدریس نیست و از آنجا که تدریس طبعاً جز با رجوع به آثار و نوشته‌های شناخته و بنیادین استادان مسلم امکان نمی‌پذیرد، طبعاً ارجاع دادن و ذکر نام مراجعی که هم استاد و هم دانشجو ناگزیر باید دست به دامان آنها زند ضروری دانسته شده است. این کتاب درسی در پیوند تام است با آن آثار اصلی و ارزنده و می‌کوشد تا کلیدی باشد برای بهره‌برداری از آن نوشته‌ها که در پایان هر بخشی از کتاب با عنوان «خواندنی‌های بیشتر» نامشان آمده است و خواندن آنها و بهره جستن از آن منابع سودمند بخوبی راهگشا خواهد بود. «خواندنی‌های بیشتر» نام آخرین قسمت و پارۀ آخرین از درس‌های کتاب است در هر چهار بخش از پهلوی آسان.

دومین بخش کتاب به تمرین بیشتر در آموخته‌های پیشین اختصاص دارد. در نخستین آن (جلسۀ ششم)، بویژه بر توضیح و آموزش صرف فعل ماضی به شیوۀ موسوم به ارگاتیو تکیه و تأکید است همراه با تمرین بیشتر برای یادگیری آوانویسی و حرف‌نویسی. برای توضیح این مقولۀ دستوری، نمونه‌هایی از متن ارداویرافنامه، گزارش فیلیپ ژینیو و با برگردان استاد گرانمایه، سرکار خانم دکتر ژاله آموزگار و نیز ترجمۀ شادروان استاد دکتر مهرداد بهار در پژوهشی در اساطیر ایران و ترجمۀ شادروان استاد دکتر رحیم عفیفی نقل شده است. در درس دوم (جلسه هفتم) رسالۀ معروف «روز خرداد ماه فروردین» با قرائت شادروان استاد دکتر صادق کیا می‌آید و سپس در درس سوم، شکل متفاوتی از نوشته‌های پهلوی، یعنی چند بند از «خسرو و رهی» را می‌آورد که از خوشبوترین گلها می‌گوید.

در بخش سوم، سخن از اختلاف در شیوه‌های آوانویسی و تفاوت آنها خواهد رفت و در دو درس، چند نمونه از این اختلاف و تفاوت‌نظر آمده است. نخست پاره‌هایی از اثری کلاسیک یعنی کارنامۀ اردشیر بابکان گزارش شادروان استاد بهرام فره‌وشی و نیز برگی از دستورنامۀ پهلوی نیبرگ؛ سپس همراه آنها برگردان پاره‌هایی از همان، با قرائت فرانس گرونه فرانسوی آورده خواهد شد تا نمایی از این اختلاف در شیوۀ قرائت ترسیم گردد. در آخر تصویر نمونۀ دیگری از پژوهش‌ها در این باره آمده که حکایت از تلاش برای بازخوانی کارنامۀ اردشیربابکان و تحقیق در آن به زبان گرجی دارد. در درس دیگر دانشجو خود خواهد کوشید تا خوانش استاد مسلم ادبیات پهلوی، شادروان هنریک ساموئل نیبرگ را از بخشی از حماسۀ دیرینه‌سال، موسوم به یادگار زریران دریابد و سپس همنین شیوۀ قرائت روانشاد استاد یحیی ماهیارنوابی را خواهد توانست با آن و با برگردان استاد مهرداد بهار از آن به سنجش درآورد.

بخش پایانی پهلوی آسان باز هم به آوردن متونی بیشتر برای خواندن و ممارست می‌پردازد. در این بخش نوشته‌هایی آمده و گردآوری شده است که برای یافتن آنها طالب و دانشجو باید به کتاب‌ها و کتابخانه‌ها و چند جای مختلف و پراکنده مراجعه کند.   

فهرست مطالب کتاب:

سرآغاز

بخش یکم

سرایۀ بخش یکم

درس یکم: آموزش حروف (1)

درس دوم: آموزش حروف (2)

درس سوم: آموزش حروف (3)

درس چهارم: پاره اندرز

درس پنجم: اندرز پیشینیان

بخش دوم

سرآیۀ بخش دوم

درس ششم: ارداویرافنامه (فصل‌های 25ـ28 و 41ـ53)

درس هفتم: روز خرداد ماه فروردین

درس هشتم: گل خوشبوی

بخش سوم

سرآیۀ بخش سوم

درس نهم: بخشی از کارنامۀ اردشیر بابکان

درس دهم: بخشی از یادگار زریران

بخش چهارم

سرآیۀ بخش چهارم

درس یازدهم: ارداویرافنامه (فصل‌های 3ـ15)

درس دوازدهم: اندرز آذرباد مارسپندان

درس سیزدهم: دادستان مینوی خرد (فصل 15ـ19)

درس چهارم: بندهش (چگونگی آتش)

پیوست

سرآیه

پیوست 1: از دیوان ملک‌الشعرای بهار

پیوست 2: درایش اهریمن با دیوان (صادق هدایت)

پیوست 3: خوانش متن پهلوی بر مبنای آوانویسی

پیوست 4: یادداشت‌هایی بر آوانویسی پهلوی (ترجمه از مقالۀ مکنزی)

کتابنامه