معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تاریخ پزشکی و پیراپزشکی و علوم و فنون وابسته بدان، از هزارها سال پیش و همراه با پیدایش آدمی‌زاده در این کرۀ خاکی، آغاز شده و در خلال سده‌ها و هزاره‌ها و در گذر زمان، تجربه‌ها و آزمون‌های مربوط بدان تراکم یافته و دست به دست و سینه به سینه میان نسل‌های پی‌درپی و گوناگون هر قومی و هر ملتی، از نسلی به نسل دیگر، انتقال یافته و به‌تدریج از شکل شفاهی در قالب کتاب‌ها و رساله‌ها و گنجینه‌های گران‌قیمت درآمده، تا بدین پایۀ امروز رسیده است.

این کتاب الگویی است نیکو و نمونه‌ای بهین برای شناخت دو مجموعه از نسخه‌های پزشکی موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و معرفی آنها که پژوهندگان فاضل دکتر غلامرضا جمشیدنژاد و دکتر ابراهیم ذاکر تصحیح کرده‌اند.

مجمع النفایس به زبان عربی و حجلة العرایس به زبان فارسی، دو دانشنامۀ گران‌سنگ‌اند که دربرگیرندۀ 150 کتاب و رساله از میراث پزشکی ایران و اسلام هستند و آنها را سالک‌الدین محمد حمویی شیرازی طبیب از شاگردان برجستۀ مکتب علمی، طبی و حکمی غیاث‌الدین منصور دشتکی و فارغ‌التحصیل مدرسۀ منصورۀ شیراز گردآوری کرده است.

مجمع النفایس و حجلۀ العرایس دو دانشنامۀ گران‌سنگ دربرگیرندۀ 150 کتاب و رساله از میراث نوشتاری پزشکی ایران و اسلام است. مجمع النفایس بخش عربی آن، دربرگیرندۀ 73 کتاب و رساله به زبان عربی است که اکنون در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ 477 نگاه‌داری می‌شود. شمارۀ ثبت آن در کتابخانۀ مجلس سنای پیشین 14190 و شمارۀ نگهداری آن 3 الف 360/26 است.

حجلۀ العرایس دومین مجموعه دربرگیرندۀ 43 کتاب و رساله به زبان پارسی است که پیش‌ترها به شمارۀ 197 در کتابخانۀ موسسۀ دهخدا نگهداری می‌شد، ولی افسوس اکنون جایش خالی است. خوشبختانه میکروفیلم آن در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران دیده می‌شود.

گردآورندۀ این دو دانشنامۀ بزرگ، سالک‌الدین محمد حمویی شیرازی سعدی انصاری طبیب فرزند مؤیدالدین حمویی طبیب شیرازی است که آن دو را مجمع‌النفایس و حجلۀ‌العرایس مجتمعۀ من مائۀ و خمسین رسائل فی الطب نامید/ مجموعۀ گران‌سنگ و حجلۀ عروسان دربرگیرندۀ صدوپنجاه رساله در دانش پزشکی است.

سالک‌الدین یکی از شاگردان برجستۀ حوزۀ علمی مکتب غیاث‌الدین منصور دشتکی و فارغ‌التحصیل مدرسۀ منصوریۀ شیراز است. او در بخش دیباچۀ کتاب مجمع‌النفایس آورده است که این دو دانشنامه دربرگیرندۀ آگاهی‌های بسیار ارزنده در تاریخ و اخلاق و علوم و فنون پزشکی و جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی روزگاران پیشین تا نیمۀ سدۀ 11 هـ/17م است.

او به شناساندن یکایک کتاب‌ها و نویسندگانی که در این مجموعه، کتاب‌های ایشان را رونویسی کرده و در این د دانشنامۀ گرانبها گردآورده، پرداخته است.

دیباچه این دو دانشنامه به جهت دربرگیری تاریخ پزشکی ایران واسلام و جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و سندی بی‌مانند در این زمینه به شمار می‌آید. از این‌رو پس از تصحیح دقیق و پژوهش هر دو دیباچه، بخش عربی آن را نیز به پارسی برگردانده شده تا آسان‌تر در دسترس پژوهندگان تاریخ علم به ویژه پژوهشگران پارسی‌زبان تاریخ پزشکی باشد.

حمویی افزون بر آن، از روند آموزش و پرورش خود در همۀ دانش‌ها به ویژه در فراگرفتن پزشکی و داروسازی و زمان فارغ‌التحصیلی و گرفتن اجازه‌نامۀ کار درمانگری و اجازۀ کار داروسازی خود، گزارشی ارزشمند داده است و متن اجازه‌نامه‌های خود را نیز در این کتاب آورده که ارزش کتاب را بیشتر کرده است. سپس گزاره‌ای از نام کتاب‌های رونویسی شدۀ خود می‌دهد که در این مجموعه گردآورده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

کوته‌نوشته‌ها و نشانه‌ها

بخش نخست: زندگی‌نامۀ سالک‌الدین حمویی و کتاب‌شناسی دو مجموعۀ او

بخش دوم: متن تصحیح شدۀ دیباچۀ پارسی کتاب حجلۀ‌العرایس

بخش سوم: دیباچۀ گردآورنده بر کتاب مجمع‌النفایس و برگردان پارسی آن

بخش چهارم: نمایه‌ها.