معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حسن اصغری نویسنده و منتقد شناخته شده در این کتاب نگاهی موشکافانه به بیست داستان از بیست نویسنده صاحب‌نام حوزه داستان‌نویسی ایران داشته است. با نگاه به برخی از داستان‌های این مجموعه می‌توان پنداشت که وقایع زندگی انگار آمیزه‌ای از خیال و واقعیت است. آیا هنرمندان نیز همین حقیقت را در آثارشان می‌آفرینند؟

کسب مهارت در فنون داستان‌سرایی، برای آفرینش بسیار مهم است، اما فنون به تنهایی هنر نیست. فنون در دست داستان‌نویس خلاق، وسیله و افزاری برای بیان واقعیت‌های پنهان زندگی اجتماعی است. نویسنده واقعیت‌های پنهان زندگی را از دل وقایع کشف می‌کند. او با کسب مهارت در فنون می‌تواند به آسانی اندیشه و جان‌مایه اصلی وقایع داستانش را عرضه کند و تکانی زلزله‌وار در اندیشه خواننده پدید آورد.

هدف از فراگیری فنون به معنای حاکم‌کردن آن بر ضعف محتوای وقایع مورد روایت نیست. حاکم‌کردن مهارت فنی در داستان، برای سرپوش‌گذاشتن بر مضمون و اندیشه کم‌مایه، در نهایت منجر به صنعتگری صرف خواهد شد که در نفس خود هنر نیست، بلکه بازی با مهارت فنی است. نویسنده روزگار ما، با خلق تصاویر بکر از وقایع و کشف روابط پیچیده آن، احساس و ادراکی تازه در ذهن و روح خواننده ایجاد می‌کند. بازآفرینی وقایع به گونه‌ای بکر، بدون تحمیل و قضاوت بر سطح آن، همیشه لایه‌های نادیدنی و درونی زندگی را آشکار می‌کند. نویسنده خلاق بایستی بکوشد تا خوانند ساحل‌نشین، صدای خروش امواج دریا را بشنود و به آن بیندیشد و به احساس و درکی تازه برسد. کارکردهای فنون و شیوه‌ها و الگوهای داستان‌پردازی، پیوندی عضوی و خونی با زندگی دارند که دایم در حال تحول و دگرگونی‌اند.

با نگاه به برخی از داستان‌های این کتاب، می‌توان پنداشت که وقایع زندگی انگار آمیزه‌ای از خیال و واقعیت است. آیا هنرمندان نیز همین حقیقت را در آثارشان می‌آفرینند؟ آیا زندگی آمیزه‌ای از خیال و واقعیت است؟

آدم‌های اغلب این داستان‌ها در چنگال تصاویر خیال و ضربه‌های واقعیت زندگی گرفتار‌اند. در ساخت بعضی از داستان‌ها، واقعیت زندگی با خیال آمیخته شده اما ترکیب صلح‌آمیزی وجود ندارد و ستیز دو دنیا دایمی است و شخصیت‌ها از هر دو سو در هجوم‌اند. گشایشی سنتی نیز در داستان‌ها رخ نمی‌دهد. یعنی گره‌افکنی بدون گره‌گشایی پایانی باقی می‌ماند.

ساخت و بافت پایان‌بندی اغلب داستان‌های این کتاب با ایجاد سؤالی و گشایش دریچه‌ای تمام می‌شود. البته در ذهن خواننده چیزی تمام نمی‌شود و پایان‌بندی در ذهن او ادامه می‌یابد. خواننده می‌تواند به پایان ناتمام و سؤال‌برانگیز داستان‌ها بیندیشد و به کشفی دست یابد. می‌دانیم که گره‌افکنی و گره‌گشایی و سرانجام‌پردازی نتیجه‌بخش، جزو طبیعت ساختمان داستان‌های متعارف و سنتی است. در بافت آنگونه داستان‌ها، همه وقایع و کشاکش آدم‌ها به سرانجام و پایان‌بندی اندیشه شده می‌رسد و چیزی برای ذهن و اندیشه خواننده باقی نمی‌ماند. همه چیز را نویسنده گفته است و کشف واقعیت‌های زندگی از جانب نویسنده دانای کل انجام گرفته و خواننده نیز باید بی‌چون و چرا آن را بپذیرد. اما در هیچ‌کدام از داستان‌های این مجموعه چنین حکمی صادر نمی‌شود.

ملاک نویسنده در گزینش داستان‌ها و تفسیر آنها، نگاه غیرمتعارف نویسندگان به زندگی بوده است. به استثنای چند داستان که بافت و ساخت متعارف دارند، بقیه داستان‌ها با شیوه و نگاهی نو نوشته شده‌اند. داستان‌هایی که اندیشه‌ای در بافت آنها طرح شده و راوی پاسخ را از خواننده خواسته است. خواننده می‌تواند با ظن خویش یار آن بشود و به تأویل ویژه خود برسد. تمام داستان‌های این مجموعه به درد فردی اجتماعی و سیاسی آدم‌ها پرداخته‌اند.

داستان‌ها در باطن خود، بار اجتماعی دارند اما این‌بار با گزارش عینی و کلیشه‌ای ارایه نشده است. نویسنده در تفسیر‌هایی که بر این داستان‌ها نوشته، تلاش کرده تا تأویل خویش را با استناد به نشانه‌ها و اشاره‌های متن ارایه کند و فرصتی نیز برای خواننده بگشاید تا به نشانه‌ها و اشاره‌های تأکید شده متن، چشم بدوزد و بیندیشد. در تفسیر داستان‌ها تا حد توانایی خود کوشیده تا بر جنبه‌های صناعت هنری و ساختاری انگشت بگذارد و کاربردهای فنی را شرح دهد تا نوآموزان داستان‌نویسی نیز از آن بهره گیرند.

نویسنده دربارۀ داستان‌های این مجموعه چنین می‌نویسد: «تمام داستان‌های این مجموعه، شور و شوقی در جانم پدید آورده بودند که ناگزیر شدم تفسیری برای‌شان بنویسم. پس تفسیرهایم از روی نیاز بوده تا تفنن و سرگرمی. معتقدم که ارایه داستان‌های برجسته هنری با تفسیر، به ذهن خواننده تلنگر خواهد زد تا عمیق‌تر نگاه گند و بیندیشد و به نگاه نویسنده نزدیک شود. شاهد بوده و هستم که بسیاری از داستان‌های برجسته‌مان، به علت عدم معرفی و بی‌توجهی منتقدان ناشناخته مانده‌اند».

اغلب داستان‌های این مجموعه، علاوه بر ساختمان محکم فنی دارای جان‌مایه‌های اجتماعی‌اند که با نگاه تازه نویسندگان به زندگی ارایه شده است. برخی از نویسندگان این مجموعه، چارچوب داستان‌سرایی سنتی را درهم شکسته‌اند و از ذهن خواننده آشنازدایی کرده‌اند. این نویسندگان در داستان‌های‌شان دست به نمادسازی زده‌اند تا چهره آدم‌های دربند و محیط استبدادزده را تصویر کنند. نویسنده معتقد است که تفسیرها و تأویل‌هایش از جان‌مایه‌های داستان‌ها، حرف و حکم اول و آخر نیست اما باور دارد که به متن‌ها نزدیک شده و اشاره‌ها و نشانه‌هایشان را دیده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

داستان افشین و بودلف ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی

نقد و تفسیر «افشین و بودلف»

نازنین نیستی نقل از مقالات شمس تبریزی

نقد و تفسیر «نازنین نیستی»

کباب غاز محمدعلی جمال‌زاده

نقد و تفسیر «کباب غاز»

حاجی مراد صادق هدایت

نقد و تفسیر «حاجی مراد»

یه‌ره‌نچکا بزرگ علوی

نقد و تفسیر «یه‌ره‌نچکا»

یک شب بی‌خوابی صادق چوبک

نقد و تفسیر «یک شب بی‌خوابی»

ماهی و جفتش ابراهیم گلستان

نقد و تفسیر «ماهی و جفتش»

خورشید خانم م.ا. به‌آذین

نقد و تفسیر «خورشید خانم»

بچه مردم جلال آل‌احمد

نقد و تفسیر «بچه مردم»

زایمان سیمین دانشور

تفسیر داستان «زایمان»

درد فراموش شدن، درد جاودانه؟ احمد محمود

نقد و تفسیر «درد فراموش شدن، درد جاودانه؟»

چتر غلامحسین ساعدی

نقد و تفسیر «چتر»

قریب‌الوقع بهرام صادقی

نقد و تفسیر «قریب‌الوقوع»

عروسک چینی من هوشنگ گلشیری

نقد و تفسیر «عروسک چینی من»

قتل نفس جمال میرصادقی

نقد و تفسیر «قتل نفس»

باران اکبر رادی

نقد و تفسیر «باران»

سوچ غزاله علیزاده

نقد و تفسیر «سوچ»

اشکفت بهمن جواد مجابی

نقد و تفسیر «اشکفت بهمن»

دکان بابام علی اشرف درویشیان

نقد و تفسیر «دکان بابام»

تکنی کالرجو هانیبال الخاص

نقد و تفسیر «تکنی کالرجو»

نمایه