معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب را که به ارائه آموزه‌هایی در جهت فهم و خوانش دقیق و درست متون شعری می‌پردازد، می‌توان در عین حال تاریخچۀ فشرده‌ای از شعر انگلیسی‌زبان دانست. ایگلتون خوانش دقیق متن را در درجۀ اول مستلزم تجزیه و تحلیل فرم ادبی یا ادبیت متن می‌داند. او مشکل غالب رویکردهای نادقیق به شعر را ناشی از تحلیل‌های صرفاً محتوایی می‌داند و در سراسر تحقیق خود و از خلال بررسی نمونه‌های متعدد در تلاش برای تدقیق وجوه گوناگون فرم ادبی برمی‌آید و اینکه شعرهای ماندگار و تأثیرگذار در جهت بیان ایده‌های خود چه نسبتی را میان این وجوهِ فرمی برقرار می‌کنند و چگونه به این تناسب شکل می‌بخشند. خواننده از طریق مجهزشدن به سلاح نقد می‌آموزد که چگونه از خلال کلمات، سطرها و بندهایی که تحت عنوان شعر بر روی صفحه شکل گرفته‌اند، ارتباط و تأثیرات متقابل وجوهِ فرمی شعر را شناسایی کند و دریابد که هر شعر، با توجه به آنچه بر روی صفحه عرضه می‌کند، می‌خواهد چه مفاهیمی را مطرح کند و در این راه با استفاده از رسانۀ شعر در چه زمینه‌هایی توفیق می‌یابد و در کجا ناکام می‌ماند.

ایگلتون یادآور می‌شود در شعرهای ماندگار فرم در جهت اجرای محتوا عمل می‌کند و شعرهایی با رویکردها و ایده‌های سیاسی، در کنار طرح محتوایی سیاسی، فرمی سیاسی را به کار می‌گیرند. در حقیقت فرم، آن‌گونه که برخی گمان می‌کنند، بی‌اعتنایی به تاریخ نیست، بلکه راهی برای ورود به آن است و چگونگی به‌کارکیری فرم از طرف شاعران هم‌راستا با نگرش آنها به دنیای پیرامون است. فرم ادبی بازتاب وضعیت تاریخی است و در شعر رویکردهای ادبی دلالت‌های اجتماعی می‌یابند. بررسی فرم‌های شعری، به گفتۀ ایگلتون گونه‌ای بررسی فرهنگ‌های سیاسی است، ولی برای انجام چنین کاری ابتدا باید شعرها را در دل بافت کلامی‌شان تشریح کرد.

ایگلتون معتقد است همۀ تغییرات ایجادشده در فرم ادبی در طول تاریخ همراه و مرتبط با دگرگونی‌های سیاسی ـ اجتماعی بوده است. او ریشه‌های نقد را تا بلاغت یونان باستان دنبال می‌کند؛ صناعتی که اساساً از فعالیت‌های اجتماعی جداناشدنی بوده است. ایگلتون در دل بحثی خواندنی به‌خوبی نشان می‌دهدکه چگونه نقد از عملکرد اجتماعی خود در دوران باستان به وضعیت فعلی‌اش رسید؛ وضعیتی که نقد را بدل به امری خصوصی و غیرسیاسی کرده است.

به گفته ایگلتون شعر، و به‌ویژه شعر مدرن، زبانی است که معنای آن در دل خودِ فرآیند معنارسانی شکل می‌گیرد. در نتیجه شعر غالباً به‌نوعی دربارۀ خود زبان است؛ به این معنا شعر پدیده‌ای است که بر ما حادث می‌شود و معنای کلمات آن مبتنی بر تجربۀ آنهاست. شعرها در قالب واکنشی به هم‌نشینی کلمات و مفاهیم شکل میگیرند و دغدغۀ درک التزام درونی میان این دو را دارند. به این ترتیب کلمات در شعر در عین اینکه کارکرد ارجاعی خود به دنیای واقعی را حفظ می‌کنند، این کارکرد را تابع طرح کلی رابطه‌های کلامی درون شعر می‌کنند. با این حال، در طول تاریخ نقد ادبی، نظریه‌پردازان برجسته‌ای نظیر فرمالیست‌ها شعر را اساساً زبانی دانسته‌اند که منحصراً از کلمات و نه مفاهیم ساخته می‌شود و به رابطه خود آگاه زبان با خود اختصاص دارد.

ایگلتون برای تدقیق مفهوم شعر با این تعریف ساده آغاز می‌کند که شعر گزاره‌ای اخلاقی و داستانی است که بر خلاقیت کلامی بنا می‌شود و در آن مؤلف تعیین‌کنندۀ مکان پایان گرفتن سطرهاست و در ادامه به تعیین گستره و دامنۀ مفهوم مقولات اخلاقی، داستانی و خلاقیت کلامی می‌پردازد. ایگلتون بر این موضوع تأکید دارد که در شعرهای تأثیرگذار و ماندگار شاعر، به نوعی هر یک از عناصر و جنبه‌های مختلف محتوایی و فرمی شعر را مدنظر دارد و آنها را با اشراف بر رسانۀ بیانی خود بر می‌گزیند و در مکان مناسب می‌گنجاند و به‌نحو مقتضی از هر یک بهره می‌گیرد. طرح این موضوع به معنی برخورد مکانیکی و خط‌کشی‌شده با شعر نیست؛ بلکه به معنی درک اهمیت وجوه برسازندۀ شعر و به‌کارگیری آنها در جهت خلق تأثیر شاعرانۀ ماندگارتر است.

یکی از نکات قابل ذکر دربارۀ ترجمه این کتاب این است که در مواردی از مثال‌های شعری این کتاب وزن و قافیه‌بندی شعرها به بحث گذاشته شده است، بنابراین لازم بوده برای کارآمدشدن شرح و توضیحات در زبان فارسی و درک بهتر آنها وزن و قافیه‌ها در ترجمۀ فارسی به‌شکلی حفظ شود؛ از این رو در این موارد حفظ یکدستگی معنایی شعر تحت‌الشعاع تدقیق قافیه‌ها در زبان فارسی قرار گرفته است.

این کتاب به منظور معرفی شعر به دانشجویان و مخاطبان عام طراحی شده است. نویسنده سعی کرده آنچه را که به نظر بعضی مقوله‌ای مرعوب‌کننده می‌رسد تا حد امکان قابل فهم و دست‌یافتنی شود. ولی بخش‌هایی از این کتاب به‌ناگزیر از بخش‌های دیگر سخت‌ترند. در نتیجه شاید خوانندگان کم‌تجربه ترجیح بدهند قبل از آنکه سراغ فصل‌های نظری‌تر کتاب بروند، با فصل 4 (در جست‌وجوی فرم)، فصل 5 (چگونه شعر بخوانیم) و فصل 6 (چهار شعر طبیعت) شروع کنند.

برنارد اُدانگیو دربارۀ این کتاب چنین گفته است: «از همان صفحۀ اول، خوانندۀ چگونه شعر بخوانیم در می‌یابد که، سرانجام کتابی نوشته شده که می‌خواهد به این اتهام آدریان میچل [شاعر انگلیسی] پاسخ بدهد: «بیش‌تر آدم‌ها به این دلیل بیش‌تر شعرها را نادیده می‌گیرند که بیش‌تر شعرها بیش‌تر آدم‌ها را نادیده می‌گیرند». ایگلتون خود را «نظریه‌پردازی ادبی با گرایشات سیاسی» می‌داند. دستاورد چشمگیر این کتاب اثبات این موضوع است که نظریه‌پردازانی از این دست تنها کسانی هستند که می‌توانند نشان دهند که شعر به راستی در پی چیست. ایگلتون، از طریق مجموعه‌ای از خوانش‌های درخشان و موشکافانه ـ از ییتس و فراست و آودِن و دیکِنسون ـ که طوری در دل کارکردهای نقد تدوین شده‌اند که احتمالا تشریح آن فقط از عهدۀ او بر می‌آید، نشان می دهد که نظریۀ ادبی، اگر به طور جدی درک شود چگونه می‌تواند زمینه‌ای برای درک شعر فراهم کند. این کتاب دفاعیه‌ای حیاتی از شعر در زمانۀ ما خواهد بود».

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت مترجم

مقدمه

1. کارکرد نقد

2. شعر چیست؟

3. فرمالیست‌ها

4. در جست‌وجوی فرم

5. چگونه شعر بخوانیم

6. چهار شعر طبیعت

واژه‌نامۀ توصیفی

فهرست توصیفی نام‌ها

نمایه