معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اندیشۀ ایجاد یک مرکز پژوهشی با هدف شناخت و تحلیل مسائل کلان سیاسی و اجتماعی جهان در ایران به سال‌های آغازین دهه 1350 باز می‌گردد. براساس مدارک و شواهد موجود یک کمیتۀ علمی زیر نظر هویدا ـ نخست‌وزیر وقت ـ به منظور فراهم آوردن مقدمات نظری و عملی چنین نهادی در آغاز سال 1352 شکل گرفت. اعضای این کمیته به عنوان هیأت امنا و سیاست‌گزاران موسسۀ پژوهشی در حال شکل‌گیری انتخاب شدند. یک سال بعد در اردیبهشت 1353 همین اعضا موسسۀ مزبور را «مرکز تحقیقاتی و مطالعاتی علوم سیاسی» نامیدند، اما پس از چند نشست نام این نهاد پژوهشی را به «پژوهشگاه علوم انسانی» تغییر دادند.

اما آغاز فعالیت رسمی پژوهشگاه علوم انسانی به درستی مشخص نیست. اما براساس مستندهای موجود نباید پیش از شهریور 1353 باشد؛ زیرا کمیتۀ مزبور پس از یک‌سال‌نیم تلاش و تکاپو سرانجام در تاریخ 5 شهریور ماه 1353 در گزارش مشروحی که توسط هویدا به دربار فرستاد، بر ضرورت تأسیس یک نهاد پژوهشی فعال در عرصۀ علوم اجتماعی و سیاسی تأکید ورزید و این امر نشان می‌دهد که هنوز فعالیت مرکز مزبور آغاز نشده است. اساسنامۀ پژوهشگاه علوم انسانی در 16 آبان 1353 به تصویب هیأت امناء رسیده و فعالیت رسمی آن نیز از همین زمان آغاز شده است.

هدف اولیۀ تشکیل این مرکز شناخت مسائل کلان فکری و ایدئولوژیک جهان دو قطبی آن روز و تحلیل مکاتب و جریان‌های اصلی در عرصۀ سیاست بین‌الملل از یک‌سو و بررسی مخاطرات سیاسی، فکری و ایدئولوژیکی از دیگر سو، بود که ذهن نسل جوان ایران را آشفته می‌ساخت.

پژوهشگاه علوم انسانی مأموریت داشت در واکنش به الزامات رشد و توسعه شتابان اقتصادی و اجتماعی ایران، یک رشته مطالعات نظری انجام دهد و پیرامون مبانی فکری و معرفتی رشد و توسعه تأمل کند. به همین خاطر دو مسأله اصلی در کانون توجه پژوهشگاه قرار گرفت: نخست، کاوشگری نظری و علمی دربارۀ پایه‌های معرفتی پیشرفت تکنولوژیک. دوم، پژوهش‌های علمی در همه زمینه‌ها برای برخورد با مسائل تکنولوژیک اقتصادی، اجتماعی و سیاسی موجود در سطح داخلی و خارجی.

پرداختن به مباحث علوم انسانی و ایجاد یک پژوهشگاه اختصاصی با هدف پژوهش در عرصۀ علوم انسانی نشانگر اهمیت این مبحث در دهۀ 1350 است که تا امروز اهمیت و موضوعیت خود را حفظ کرده است. تردیدی نیست که بررسی کارنامه و عملکرد این نهاد برای فهم تاریخ اکنون ما و به ویژه مسیر طی‌شده و مسیر آیندۀ علوم انسانی در ایران بسیار مهم است و ما را با دغدغه‌ها، پرسش‌ها، مسأله‌ها، ایده‌ها، رهیافت‌ها، خط مشی‌ها، جهت‌گیری‌ها، نوع نگاه‌ها و همچنین اقدام‌ها، عملکردها و کارنامۀ پژوهشگاه علوم انسانی آشنا خواهد ساخت.

هرگونه مطالعه‌ای در این زمینه افزون بر تمهیدات نظری و معرفتی، نیازمند دسترسی به اسناد و مدارک معتبری است که بتوانند روند فعالیت و عملکرد این سازمان و نیز انگیزه‌های اصلی تأسیس آن را نشان دهند. از آنجا که تاکنون نه اسناد و مدارک این پژوهشگاه انتشار یافته و نه کار تحقیقی مستقلی پیرامون آن صورت گرفته، با ابهام‌ها و خلأ‌های پژوهشی متعددی در این باره‌ روبروییم. از همین‌رو، مهم‌ترین و معتبرترین منبع برای شناخت این نهاد اسناد و مدارک آرشیوی است که در درون این نهاد و پیرامون فعالیت‌ها و برنامه‌های سیاستگزاری‌های آن تولید شده و نشانگر پویش و حیات سازمانی آن است.

اکنون انجام هر کار پژوهشی پیرامون تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی بدون دسترسی به اسناد و مدارک آرشیوی با دشواری‌ها و کاستی‌های منبع‌شناختی فراوانی همراه خواهد شد. از  آنجا که بخش مهمی از اسناد و مدارک آرشیوی این پژوهشگاه هم‌اکنون در بایگانی راکد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نگه‌داری می‌شود، تدوین‌کنندگان این مجموعه با پشتیبانی مسئولان کنونی پژوهشگاه کوشیده‌اند که بخش مهمی از این اسناد را پس از نزدیک به 42 سال انتشار دهند.

این کتاب بخش مهمی از اسناد و گزارش‌های مرتبط با این پژوهشگاه است که در اختیار علاقمندان به علوم انسانی کشور قرار می‌گیرد. در پرتو تحلیل این اسناد می‌توان به انبوهی از ناشناخته‌ها  پرسش‌های مطرح شده پیرامون پژوهشگاه پاسخ گفت و میدان تازه‌ای به سوی پژوهش‌های علوم انسانی گشود و ذهن اندیشمندان و پژوهشگران عرصۀ فرهنگ و علوم انسانی در ایران را به تفکر و تحقیق پیرامون آن واداشت و با بررسی انتقادی تجربه‌ها، اندوخته‌های و میراث علمی آن برای بهبود و ارتقای علوم انسانی و افزایش جایگاه و منزلت دانش آموختگان آن در ایران اهتمام ورزید.

کوتاه بودن دورۀ فعالیت پژوهشگاه علوم انسانی در دورۀ پهلوی و گسستی که پس از آن در مسیر فعالیت آن پدید آمد، موجب شده است تا شناخت قابل توجهی پیرامون آن شکل نگیرد. با عنایت به اهمیت یافتن تفکر در حوزۀ علوم انسانی از یک‌سو و نیز فقر داده‌های تاریخی در این باره از دیگر‌سو، مجموعۀ پیش‌رو به سهم خود می‌کوشد پاره‌ای از این ابهام‌ها را کاهش دهد و عرصه را برای مطالعات گسترده‌تر و تخصصی‌تر پیرامون این پژوهشگاه بگشاید.

اسناد مندرج در این کتاب از درون بیش از چند‌هزار برگ از اسناد بایگانی راکد پژوهشگاه علوم انسانی گزینش، ساماندهی و تدوین شده است. هدف تدوین‌کنندگان این اسناد گردآوری و انعکاس بخشی از تلاش‌های پژوهشگاه علوم انسانی است. از این‌رو در گزینش اسناد بیشتر بر فعالیت‌های نهادی، جهت‌گیری‌های فکری و فرهنگی، فعالیت‌های پژوهشی، دستاوردها، ساختار اداری و سیر تحولات آن تأکید شده است. در انتشار این اسناد تلاش شده از ورود به پرونده پرسنلی افراد و کارکنان این سازمان خودداری گردد و در عوض بر فعالیت‌های سازمانی و نهادی تمرکز شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: از مرکز تحقیقاتی و مطالعاتی علوم سیاسی تا تأسیس پژوهشگاه علوم انسانی

فصل دوم: هیأت امناء پژوهشگاه علوم انسانی

فصل سوم: معرفی، تشکیلات سازمانی و ساختار اداری

فصل چهارم: فعالیت‌ها و عملکرد علمی و پژوهشی

فصل پنجم: بورس پژوهشی و فرصت مطالعاتی

فصل ششم: امور مالی و بودجه

فصل هفتم: امور اداری و استخدامی

فصل هشتم: ساختمان پژوهشگاه علوم انسانی

پیوست‌ها