معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

محمد کاویانیان (احتشام التولیه) فرزند محمدحسین احتشام‌التولیه از کارگزاران آستان قدس در سال 1271 ش. متولد شد. اولین حکم تشرف وی به خدمت آستان قدس، حکم خادمی کشیک سوم به جای پدرش بود که در سال 1319 ق. به امضای میرزا ابوالقاسم نصیرالملک شیرازی، متولی‌باشی آستان قدس صادر شد. او در جوانی در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نیز فعالیت داشت و از مجاهدان صدر مشروطیت و عضو کمیتۀ حزب دموکرات بود. احتشام با ملک‌الشعرای بهار و علی‌اکبر معز دفتر در نشر روزنامۀ بشارت، دومین روزنامۀ منتشره در خراسان، همکاری داشت. او از پایه‌گذاران اولیۀ انجمن بلدیه در مشهد بود. علاوه بر این وی ریاست هیئت منصفه اصناف و ریاست مجمع‌تجار مشهد را بر عهده داشت و در چند دوره عضو انجمن شهر و در دو دوره رئیس شعبۀ دوم انجمن نظارت بر انتخابات مجلس سنا بود.

احتشام در برقراری مجدد تشکلات پنج کشیکی آستانه که پس از فاجعۀ مسجد گوهرشاد در سال 1314 به دستور اسدی ملغی شده بود و بازگشت خدمۀ آستان قدس، نقش بسزائی داشت. پس از آن بود که حکم جدید  خادمی وی در هفده مرداد 1321 صادر شد.

احتشام در 21 بهمن 1321 به استخدام آستان قدس درآمد و در سمت‌های متعددی چون ریاست املاک، مستغلات و اراضی، بازرسی مخصوص کل املاک، نمایندگی آستانه در ثبت املاک و کارشناسی املاک مزروعی، در آستان قدس خدمت کرد. وی در خرداد 1339 بازنشسته شد و پس از آن نیز به صورت افتخاری انتظامات حرم مطهر و رواق و ریاست ادارۀ حاجبی و نظارت نذورات فوق ضریح مطهر و تقدیمی زائران را به دفتر حاجبی عهده‌دار بود.

مهم‌ترین کتاب وی شمس‌الشموس است و کتاب‌های چهارده معصوم و رسالۀ تطبیقۀ سال‌های قمری، خورشیدی و مسیحی از دیگر آثار اوست.

کتاب «تاریخ معاصر مشهد به روایت محمد احتشام کاویانیان: از انقلاب مشروطیت تا سال 1340 شمسی»، سلسله یادداشت‌هایی است که مرحوم محمد احتشام کاویانیان معروف به حاجی احتشام کاویانیان از کارگزان آستان قدس رضوی در اواخر دهه سی نگاشته است.

حاجی احتشام کاویانیان این یادداشت‌ها را با عنوان «خاطراتی از انقلاب مشروطیت در مشهد (خراسان) از حاجی احتشام کاویانیان» در روزنامه «خراسان» طی 86 قسمت در سال 1338 منتشر کرده است. نویسنده این یادداشت‌ها که خود از روزنامه‌نگاران شاخص و متجدد آن سال‌ها بوده در نوشته‌های خود سعی دارد مشاهداتش از 56 سال زندگی در مشهد یعنی از 1324 ق/1284 ش ـ 1340 ش به شکل اجمالی به مخاطبان روزنامه منعکس کند. اگر چه هدف اولیه نگارش این یادداشت‌ها تشریح انقلاب مشروطیت مشهد بود اما به مرور حوادث و رویدادهای سال‌ها بعد از آن انقلاب و حتی سایر شهرها مانند تهران نیز مطرح شد. حاجی احتشام که در زمان نگارش این یادداشت‌ها شصت سال داشت، با دقت به تشریح اتفاق‌ها و عوامل آنها می‌پردازد و در جای لازم انتقادها و پیشنهادهایی را نیز مطرح می‌سازد.

یادداشت‌های احتشام کاویانیان از نظر ویرایشی، انسجام موضوعی و نظم زمانی رویدادها، ایردهای زیادی داشت. بنابراین مصححان ابتدا با مطالعه دقیق و مکرر یادداشت‌ها، اتفاق‌ها را در جای مناسب مکانی و زمانی قرار دادند. سپس تا حد توان به ویرایش متن پرداختند. شایان یادآوری است با توجه به توضیح‌های مفصل نویسنده در متن و پانویس، تقریباً پانویس دیگری از سوی مصصحان افزوده نشده است.

به هر حال این کتاب حاوی مطالب ارزشمند تاریخی بوده و از آنجا که مجموعه روزنامۀ خراسان در دسترس همگان نیست، این سلسله یادداشت‌ را به یکدیگر پیوسته و به صورت یک متن واحد تقدیم پژوهشگران گرامی می‌گردد.