بازماندههایی از فرهنگ دوران جاهلی در تمدن اسلامی
خلاصه
این کتاب یکی از امهات کتب و کلاسیک جهان و از معتبرترین منابع تحقیقی ـ تطبیقی مورد استفاده و استناد همۀ دینپژوهانی است که در زمینۀ مردمنگاری دین و مذاهب، فرهنگشناسی عرُفی مردم و فرهنگ عامهشناسی در جوامع اسلامی و ایران تحقیق میکنند.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
ادورد الکساندر وسترمارک (1862 ـ 1939)، فیلسوف، جامعهشناس، انسانشناس و فولکورشناس فنلادی در هلسینگفورس فنلاند که امروزه هلسینکی نامیده میشود، به دنیا آمد. در 1890 از دانشگاه هلسینگفورس در فلسفه و جامعهشناسی درجۀ دکتری گرفت و در همان سال به استادی جامعهشناسی آن دانشگاه منصوب شد. از 1906 تا 1918 در مقام استادی فلسفۀ اخلاق در همان دانشگاه تدریس میکرد. وسترمارک از 1904 تا 1907 در دانشگاه لندن جامعهشناسی تدریس میکرد، و از 1907 تا 1930 هم منصب پروفسوری جامعهشناسی آن دانشگاه را برعهده داشت. شاگردان نامآوری را در دانشگاههای مختلف اروپا تربیت کرد که در میان آنها میتوان از اندیشمندان برجستۀ مانند برونیسلاو مالینوفسکی در انسانشناسی، موریس گینزبرگ و ویلر در جامعهشناسی نام برد. وسترمارک از نخستین دانشمندان جامعهشناسی بود که به پژوهشهای میدانی در کنار مطالعات تحقیقات کتابخانهای روی آورد. او یک دورۀ سیساله از عمر خود را در پژوهشهای میدانی گذراند که نه سال از آن فقط در کشور مراکش گذشت. کار پژوهشی او در مراکش بیشتر در زمینۀ دین و عقاید و مناسک مذهبی و اعمال جادویی مردم مراکش، بهویژه مردم قبایل بربر که جمعیت بزرگی از آن سرزمین را تشکیل میداد، متمرکز شده بود.
ادوارد وسترمارک در پژوهشهای میدانی خود کوشیده تا بهشماری از سنتهای کهن قبیلهای و رفتارها و باورها و اعمال شرکآمیز دست یابد که پس از ورود و گسترش اسلام در سرزمینهای افریایی و گرویدن آفریقاییهای کافر، بهویژه بربرها به اسلام، هنوز میان آنها بازمانده یا سنتهای مذهبی دین جدیدشان، اسلام درآمیخته شده بودند. وسترمارک دانشمندی تیزبین و روشناندیش و در پارهای از مسائل اجتماعی نظریهپرداز بود. او به چند زبان از جمله لاتین تسلط کامل داشت و با بیشتر آثار کهن و جدید آشنایی داشت و نوشتههای قدما و تألیفات معاصران خود را به زبانهای اصلی آنها خوانده بود. او در تألیفاتش از مجموعۀ منابعی که بهنحوی به موضوع کار و تحقیقش مربوط میشده بهره میگرفت.
ادوازد وسترمارک و چندتن جامعهشناس دیگر مانند جی. دانکن میچل، استاد معروف جامعهشناسی دانشگاه اکستر در انگلستان و لئونارد هابهاوس فیلسوف و جامعهشناس انگلیس و ویراستار مجلۀ سویولوژیکال ریویو را آخرین چهرههای برجسته در سنت مطالعات تطبیقی در نهادهای اجتماعی در نیمۀ آغاز قرن بیستم دانستهاند.
کتابها و مقالات علمی ـ تحقیقی فراوانی در موضوعهای گوناگون، بهویژه ازدواج، علم اخلاق، دین، باورها و آیینهای دینی از ادوارد وسترمارک بهجا ماندهاند. شماری از آثار او در زمرۀ کتابهای کلاسیک مهم جهان به شمار میآیند. از ادوارد وسترمارک تاکنون اثری به فارسی ترجمه نشده و کتاب «بازماندههای شرکآمیز در تمدن اسلامی» نخستین کتابی است از او که به فارسی برگردانده میشود.
عنوان کتاب در فارسی به «بازماندههایی از فرهنگ دوران جاهلی در تمدن اسلامی» تغییر داده شد، چونکه به نظر میرسید این عنوان جامعیت و مقبولیت بیشتری با مطالب کتاب دارد. منظور نظر وسترمارک نیز در این تحقیق و نوشته اشاره به رفتارهای فرهنگی ذهنی و عملی گروههایی از مردم به ویژه بربرها در کشور مراکش است که با وجود اسلام آوردن و مسلمانشدن، هنوز پارهای از لایههای فرهنگی شرک و کفر دورۀ جاهلی در فرهنگ اسلامیشان بازمانده است. محتوای این کتاب مجموعۀ درس گفتارهایی است که ادوارد وسترمارک از اثر دو جلدی خود به نام «آیین و باور در مراکش (1926)» برگزیده بود و در دانشگاه لندن برای دانشجویان بیان میداشت.
این کتاب یکی از امهات کتب و کلاسیک جهان و از معتبرترین منابع تحقیقی ـ تطبیقی مورد استفاده و استناد همۀ دینپژوهانی است که در زمینۀ مردمنگاری دین و مذاهب، فرهنگشناسی عرُفی مردم و فرهنگ عامهشناسی در جوامع اسلامی و ایران تحقیق میکنند. این کتاب نتیجۀ پژوهشهای میدانی و کتابخانهای طولانیمدت نویسنده در فرهنگ رفتاری و عقاید و باورها و مناسک دینی ـ سنتی مردم مراکش و به ویژه مردم قبایل بَربَر مراکش است که در زندگی روزمرۀ خود به کار میبردهاند. نویسنده با مهارت تمام و نگرش دوگانۀ جامعهشناسانه و انسانشناسانه، همسانیها و آمیختگیهای فرهنگ این مردم نومسلمان را در برخی عرصههای رفتاری و اعتقادی و مناسکی با پارهای از عناصر بازمانده از فرهنگ شرکآمیز اقوام و قبایل روزگاران پیشین یا دورۀ جاهلی در فرهنگ و زندگی روزانۀ آنها به دست داده است.
وسترمارک زمانی به پژوهش میدانی در شناخت رفتارهای کُنشی و مناسک و باورهای دینی، اخلاقی، جادویی و هنجارهای اجتماعی و عادات عرفی مردم مسلمان افریقای شمالی، بهویژه جماعات بَربَر ساکن در کشور مراکش پرداخت که اکثر مردم این جوامع هنوز به شکل و شیوۀ سنتی قدیم زندگی میکردند و پارهای از عادات و باورهای فرهنگ دورۀ شرکآمیز بربریت و فرهنگ عرب دورۀ جاهلیت در زندگی عملی آنان باقی مانده بود. جوامع و گروههای مورد مطالعۀ وسترمارک، به ویژه قبیلههای روستایی و کوهنشین بَربَر، جامعهای شفاهیمدار و فرهنگوران آن مردمی عادی و حاملان فرهنگ سنتی آبا ـ اجدادی خود بودند. شمار بالایی از آنها سواد خواندن و نوشتن نداشتن و ارتباط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آنها با یکدیگر و با مردم درون و بیرون جامعه بیشتر بر بنیاد حافظۀ تاریخی و نقل شفاهی و زبانی بود.
تلاش وسترمارک در پژوهشهایش این بود که به عمق فرهنگی که مردم مراکش در زندگی روزمره به کار میبرند و با آن میاندیشند و عمل میکنند، دست یابد. او در این تحقیق بر آن بود که مجموعه عناصر بازمانده از فرهنگ شرک و فرهنگ جاهلیت را در هنجارهای ارزشی دین زیستۀ روزانه آنها بیابد و گنجینۀ معارف دینی و عرفیای که این گروه بزرگ بَربَر از راه شنیداری و دیداری و تجربه آموختهاند، بازیابد تا بر بنیاد یافتههایش ترسیمی از تاریخ فرهنگی اندیشۀ دینی ـ آیینی بربرهای مسلمان در نوشتهاش بدهد. او به درستی نشان میدهد که شماری از رفتارهای فرهنگی و مناسک آیینی و اعتقادات و باورهایی که در میان کنشوران مسلمان قبایل بربر سرزمین مراکش رواج دارد، ریشه در فرهنگ اسلامی ندارند و با روح و ایمان اسلامی ناسازگار مینمایند و با فرهنگ شرکآمیز پیشین قبایل بربر و عربهای دورۀ جاهلی پیوند دارند. شماری از این دسته عناصر فرهنگی شرکآمیز فقط با رنگ و جلای دینی قادر به بقا و ادامۀ حیات خود بودهاند. همچنین، وسترمارک توجه میدهد که هر چند این مجموعه عناصر شرکآمیز ارتباط به فرهنگ اسلامی ندارد و حتی در تقابل و تناقض با آموزشها و ارزشهای اسلامی میباشند، ولیکن در زندگی مردم کاربرد همگانی داشته و کم وبیش نافذ و اثرگذار بودهاند.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمۀ مترجم
نظام آوانگاری و نشانههای قرادادی
مقدمه
بخش نخست: جِنّ
بخش دوم: چَشمِ بَد
بخش سوم: نفرین
بخش چهارم: قداست: فراگیری آن
بخش پنجم: قداست: مظاهر و حساسیت آن
بخش ششم: بازماندههایی از فرهنگ بربر و رومی در آیین
تعلیقات مترجم
پربازدید ها بیشتر ...
دربارۀ ارتباطات: ارتباطات و تجلی آن در ادبیات و شعر فارسی
حمید مولانادر این کتاب ابتدا دایره یا جهان و عالم ارتباطات انسان را در یک الگوی پنجگانه به این ترتیب خلاصه شده
درآمدی بر شناخت هنر مدرن
مانیکا بوم ـ داچن و جَنِت کوکاین کتاب به جای آنکه به توالی تاریخ جنبشهای هنری بپردازد، با رویکردی موضوعی، برخی شاهکارهای هنر مدر
منابع مشابه بیشتر ...
کاوشی در فرهنگ عامۀ قم: به همراه فرهنگ ضربالمثلها، کنایات و اصطلاحات
مصطفی خرسندیدر این نوشتار سعی شده است به شناخت و بررسی سِیر تاریخی، فرهنگی و زبانی محدودۀ شهر قم در جایگاه بخشی
نخل در فرهنگ ایرانی
مینو کریمنیااین کتاب پژوهشی است مستقل دربارۀ درخت نخل که بیشتر بر پیشینیۀ فرهنگی نخل در گسترۀ تاریخ و در پهنۀ جغ
نظری یافت نشد.