معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نویسنده این کتاب کاترین تامسون جونز، کارشناسی و کارشناسی ارشد خود در رشتۀ هنر را به ترتیب در سال‌های 1997 و 1998 در دانشگاه کوین انجام رساند و در سال 2003 از رسالۀ دکتری خود در فلسفه در دانشگاه تورنتوی کانادا دفاع کرد. حوزه‌های پژوهشی او عبارت‌اند از فلسفۀ هنر، فلسفۀ فیلم، فلسفۀ موسیقی و اخلاق. افزون بر زیباشناسی و فیلم (2008)، در نگارش موج‌های نوین در زیباشناسی (2008) همکاری داشته و مقالاتی در زمینۀ فرمالیسم، روایت در فیلم، نقد اخلاقی هنر و تخیل به چاپ رسانده است.

فلسفه در دو سه قرن اخیر به‌ویژه پس از کانت ورود بسیار جدی‌تر و تخصصی‌تری به عرصۀ هنر و زیبایی داشته و از سوی دیگر با ظهور مکاتب گوناگون هنری، خروج آثار از حصر و حبس کاخ و کلیسا و حاکمیت مغز و نه دست در تولید اثر هنری مواجه بوده‌ایم (به تعبیر ظریف میکل آنژه که من با مغز خود نقاشی می‌کنم و نه با دست خود). افزون بر اینها رشد سریع و حیرت‌انگیز رسانه نیز، گرچه به زعم اصحاب مکتب انتقادی آئورا یا هالۀ مقدس را از هنر حذف کرد، به گسترش وسیع هنر در جوامع انسانی کمک بسیار نمود.

این وسعت خلق و ظهور از یک‌سو و تعالی و ذوق مخاطبان از دیگرسو ارائۀ مباحث عمیق و گسترده‌تری را در این باب می‌طلبید که این پنچ‌گانۀ زیباشناسی (معماری، فیلم، نقاشی، ادبیات و موسیقی) نمونه‌ای از این مباحث ژرف و عمیق است.

اکنون که جایگاه هنری فیلم مدت‌هاست تضمین شده و دغدغۀ نظریه‌پردازان فیلم به طرز قابل‌ملاحظه‌ای گسترش یافته، هنوز نوعی خودآگاهی فلسفی در سنت مطالعات فیلم به چشم می‌خورد.

به طور کلی سه نوع تئوری فیلم یا سه مرحلۀ تکاملی در تئوری فیلم وجود دارد که موضوعات طرح شده در آنها فیلسوفان معاصر را به خود مشغول کرده است. نخست تئوری فیلم کلاسیک است که از دهۀ 1920 تا دهۀ 1950 را دربرمی‌گیرد و هدفش پیش از هر چیز دفاع از ظهور این قالب جدید هنری بود. برخی فیلسوفان معاصر به ستایش چهره‌های عمده در تئوری کلاسیک مثل رودلف آرنهایم، آندره بازن و سرگئی آیزنشتاین پرداخته و خواسته‌اند دفاع ایشان از موجودیت فیلم به‌مثابۀ هنر را کامل کنند یا جنبه‌هایی از آن را بسط دهند. تئوری نوع دوم که در دهۀ 1960 و در سرتاسر دهۀ 1970 مسلط بود نشانه‌شناسی، ساخت‌گرایی و نظریۀ روانکاوی را در مورد فیلم به کار می‌برد. به آن، تئوری روان ـ نشانه‌شناختی نیز می‌گویند. تئوری نوع سوم، تنوری شناختی فیلم است. این تئوری که به ماهیت درگیرشدن ما با فیلم می‌پردازد از دهۀ 1980 تاکنون مسلط بوده است. همکاری‌ها و گفتگوهای فراوانی میان نظریه‌پردازان شناختی فیلم و فیلسوفان وجود دارد.

این کتاب پیرامون موضوعاتی شکل می‌گیرد که فیلسوفان علاقه‌مند به تاریخ فیلم و تاریخ تئوری فیلم و همچنین فیلسوفان علاقمند به وضعیت معاصر فیلم و وضعیت معاصر تئوری فیلم آنها را بحث کرده‌اند. این موضوعات توسط خود فیلم‌ها برانگیخته می‌شوند ولی بیشتر توسط نظریه‌پردازان فیلم کاوش شده‌اند. هدف این کتاب این است که جنبه‌ها و زوایای فلسفی این موضوعات را بحث کند و در روند کار، ماهیت فیلم را نیز به روشنی آورد. این بدان معنا نیست که هر پرسش یا موضوعی که در این کتاب بدان پرداخته شده از تئوری فیلم به فلسفه آمده باشد. برای مثال، این پرسش که آیا فیلم‌های داستانی باید راوی داشته باشند یا نه، پرسشی است ملهم از نظریۀ ادبی و تقریباً جز فیلسوفان کسی بدان نپرداخته است. با این همه، تأثیر و تأثر نزدیک میان تئوری فیلم و فلسفه در سراسر کتاب مشهود است.

شایان توجه است که این کتاب دربارۀ فیلم به عنوان فلسفه نیست. یعنی فیلم‌ها را به کار نمی‌گیرد تا نگرش فلسفی را به تصویر بکشد یا بیازماید. مطالب را نیز در این جهت ارائه نمی‌کند تا بگوید جهان‌های تصویر شده در فیلم با نظام‌های فلسفی متناظرند. 

این کتاب خود فیلم را به تنهایی موضوع پژوهش قرار می‌دهد؛ اما جنس این پژوهش فلسفی است. بنابراین این کتاب برای هر آن کسی نوشته شده است که بخواهد درک بهتر و عمیق‌تری از این قالب هنری داشته باشد، قالبی هنری که مدام خود را با رسانه‌های مختلف منطبق می‌سازد تا قدرت و جذابیت خود را افزایش دهد. این کتاب با توجه به تمرکز گسترده‌اش بر فیلم در مقام یک قالب هنری، تحلیل‌های طولانی جداگانه از این یا آن فیلم به دست نمی‌دهد، اما همچنان که مدعیان و مباحث فلسفی پیرامون فیلم را پیش می نهد، مثال‌هایی از این یا آن فیلم می‌آورد تا مطالب فلسفی برای خواننده بهتر جا بیفتد. این مثال‌ها اغلب از فیلم‌های داستانی آورده شده که جان مطلب در تئوری فیلم موردنظر را بازتاب می‌دهند. تمرکز بر فیلم داستانی بدین معنا نیست که کار نظری عمده‌ای در دیگر انواع فیلم صورت نگرفته یا دیگر انواع فیلم از جمله فیلم‌های مستند یا تجربی از دلالت فلسفی کمتری برخوردارند. اگر بخواهید این تمرکز را معنا کنید، فقط این است که فیلم داستانی را نقطۀ آغازی گرفته برای گام‌زدن به سوی فلسفۀ فیلم. تا آنجا که انواع فیلم و نیز منابع تکنیکی فیلم تکامل می‌یابند و گسترده می‌شوند، جا برای کار فلسفی باز است. سرانجام هدف کتاب «زیباشناسی و فیلم» این است که تکیه‌گاه و مشوق دیگران در انجام چنین کار فلسفی باشد.

فهرست مطالب کتاب:

دربارۀ نویسنده

دربارۀ مترجم

پیش‌گفتار

فصل اول: فیلم به عنوان هنر

فصل دوم: رئالیسم

فصل سوم: تألیف

فصل چهارم: زبان فیلم

فصل پنجم: روایت در فیلم داستانی

فصل ششم: تماشاگر متفکر

فصل هفتم: تماشاگر احساسی

پی‌نوشت‌ها

کتاب‌شناسی

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی

نمایه