معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این گیتی پهناور و در این روزگار پرهیاهو به‌راستی ما مردمی که در سرزمین به نام ایران زندگی می‌کنیم، کیستیم؟ چه ویژگی‌هایی داریم که ما را از میلیون‌ها انسان دیگری که بر پهنای زمین می‌زیند، متمایز می‌کند؟ اکنون بیشتر مردم ایران جوانانی‌اند که از پانزده تا سی‌وپنچ سال بیشتر سن ندارند؛ ادارۀ ایران به دست این جوانان خواهد بود. اما جوان ایرانی کیست؟ جوان ایرانی چه شخصیت و هویتی دارد که مثلاً جوان مصری یا سوری یا هندی ندارد؟ این پرسشی است که هر جوان اهل اندیشه می‌تواند از خود بپرسد که من کیستم و فرق من با دیگر جوانان سرزمین‌های دیگر در چیست؟

از دیگرسوی در یک سدۀ اخیر، کشورهای غربی و در رأس آنها آمریکا که در علم و صنعت پیشرفته‌اند، با دستاوردهای تازۀ خود در علم و صنعت به‌ویژه با وسایط جدید ارتباطات، زبان و فرهنگ خود را در سراسر گیتی گسترش می‌دهند. جوان ایرانی اگر هویت خود را نشناسد، چگونه می‌تواند در برابر این سیل فرهنگ خود را مستقل نگاه دارد؟ چگونه سرزمین نیاکان خود را حفظ خواهد کرد و با چه انگیزه‌ای خواهد کوشید تا عمر خود را در جهت پیشرفت و ترقی ایرانی صرف کند؟

خوشبختانه باز در همین یکصد سال اخیر برخی از ادیبان و فرهیختگان ایرانی که صاحب قلم بوده و فارسی را درست و رسا و زیبا می‌نوشته‌اند و با فرهنگ غرب هم خوب آشنایی داشته‌اند، دربارۀ اینکه هویت ایرانی چیست، ما مردم ایران چه خصوصیات اخلاقی و رفتاری داریم که بعضاً پسندیده نیست و باید اصلاح شود، و راه سعادت ایران و ایرانی چیست، مقاله‌هایی خواندنی نوشته‌اند که امروزه برای جوانان ایران بسیار آموزنده است. خواندن این مقاله‌ها و سپس اندیشیدن دربارۀ آنها جوان ایرانی را یاری می‌رساند تا بداند هویت ایرانی و شاخصه‌های ایرنی بودن چیست و فرهنگ ایران چه ویژگی‌هایی دارد و چه کار باید کرد تا فرهنگ ما پیشرفت کند و کشوری مترقّی و مردمی سعادتمند داشته باشیم.

برای این خدمت فرهنگی و به منظور آنکه صداهای نسل‌های پیشین به گوش نسل امروزی برسد و هم اینکه خوانندگان دریابند چگونه زبان فارسی را می‌توان دربارۀ مفاهیم جدی هم درست و زیبا به کار برد و نمونه‌هایی از فارسی فصیح عرضه گردد، این مجموعه گردآوری شده است.

در این کتاب کوشش بر آن بوده است که ترتیب گفتارها بر اساس تاریخ انتشار آنها باشد تا اگر کسی خواست در این موضوع‌ها به تحقیق بپردازد، به‌آسانی دریابد که در طی گذشت زمان، از قدیم تا امروز، به ترتیب چه کسانی چه گفته‌اند. برای آشنایی خواننده‌گان با نویسندگان مطالب کتاب، پیش از هر گفتار شرح احوال نویسندۀ آن هم به اختصار آمده و مأخذ گفتارها هم در پانوشت ذکر شده است.

محمود افشار یزدی، پرویز ناتل خانلری، مجتبی مینوی، محمود صناعی، فخرالدین شادمان، مصطفی رحیمی، عبدالحسین زرین‌کوب، محمدامین ریاحی، شاهرخ مسکوب و محمدعلی اسلامی ندوشن افرادی هستند که در این کتاب مقالاتی از آنها آورده شده است.

در ادامه نگاهی بر برخی مطالب کتاب داریم:

شاهرخ مسکوب دربارۀ «ملیت ایرانی و رابطۀ آن با زبان و تاریخ» چنین می‌گوید: «در فاصله‌ای که از بُهت و کوفتگی شکست درآمدیم تا وقتی که دوباره توانستیم سر پایمان بایستیم، ما به عنوان یک قوم برای ادامۀ حیات دو جور ایستادگی کردیم: مستقیم و غیرمستقیم؛ یا به یک بیان کلی دیگر، نظامی و فرهنگی. و بعد از 400 سال به دو نتیجه رسیدیم؛ شکست و پیروزی. شکست در مقابلۀ مستقیم؛ در رویارویی و جنگ برای هدف‌های اجتماعی و سیاسی، برای جدا شدن و بریدن از فاتحان عرب، از خلافت بغداد و از دین اسلام. نتیجۀ دوم رسیدن به پیروزی بود؛ پیروزی در نهگداری ملیت و زبان. ما ملیت یا شاید بهتر باشد بگوییم هویت ملی (ایرانیت) خودمان را از برکت زبان و در جان‌پناه زبان فارسی نگه داشتیم، با وجود پراکندگی سیاسی در واحدهای جغرافیایی متعدد و فرمانروایی عرب، ایرانی و ترک. ایران به‌ویژه خراسانِ آن روزگار از جهتی بی‌شباهت به یونان باستان، یا به آلمان و ایتالیا تا نیمۀ دوم قرن نوزدهم نبود. در همۀ این کشورها یک قوم و یک ملت با زبان و فرهنگ مشترک، نوعی فرهنگ یکپارچه و توأم با اختلاف در حکومت وجود داشت؛ وحدت فرهنگی بدون وحدت سیاسی، یگانگی در ریشه و پراکندگی در شاخ و برگ». (ص 216 ـ217)

پرویز ناتل خانلری در مقاله «چگونه می‌توان ایرانی بود؟» چنین می‌نویسد: «شاعران ایرانی مانند سعدی و حافظ نه همان در سراسر ایران محبوبند بلکه در همۀ دنیا اسلام، در آسیای ترک و هندی و عرب، در دل صاحبدلان جای دارند. در اروپا هم، از گوتۀ آلمانی گرفته تا پارناسی‌های فرانسوی تأثیر ایشان محسوس و آشکار است و هر که جویای لطف اندیشه و کمال ظرافت بیان است، خواهان و جویای ایشان است. راز این توفیق آنجاست که ایران شرق و غرب را چون شیر و شکر در آمیخته دارد. زبانش که هم‌چنان هند و اروپایی مانده است همیشه اندیشۀ او را به ملت‌های اروپا نزدیک نگه می‌دارد و ضمناً در همۀ خصایص و بدایع تمدن اسلامی که خود در ایجاد و تکمیل آن سهمی بزرگ داشته است شریک است. ایران نخستین ملت غیرعرب بود که به اسلام گروید، نخستین ملت شرقی بود که فلسفۀ یونان را دریافت و از آن خود کرد و نخستین بار عارفان بزرگش با عرفای بودایی و برهمنی همسری کردند. این ملت که توانست تمدن‌های بزرگ دشت بین‌النهرین را اخذ و اقتباس کند، هجوم مقدونی را تحمل کرد و اگرچه از تمدن یونان بهره بُرد هم‌چنان ایرانی ماند، ملتی که گرفتار استیلای عرب و ترک و مغول شد و نه همان بقا و دوام یافت بلکه توانست بیگانگان را رنگ ایرانی بخشد. این ملت در طی تاریخ دراز خویش قدرتی عظیم و عجیب نشان داده است». (ص 49)

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

* محمود افشار یزدی:

گذشته ـ امروز ـ آینده

قلمرو زبان فارسی

* پرویز ناتل خانلری:

گفتار یا کردار

چگونه می‌توان ایرانی بود؟

دانش و آزادگی

نامه

* مجتبی مینوی:

تسامح تبلیغ یا تربیت

اعلام خطر

* محمود صناعی:

تربیت و اجتماع

آیا ممکن است باز دانشمندان بزرگی در ایران به وجود بیایند؟

* فخر‌الدین شادمان:

درس اول

* مصطفی رحیمی:

غرب و شرق در تسلط و رهایی

* عبدالحسین زرین‌کوب:

نه شرقی، نه غربی: انسانی

چگونه می‌توان ایرانی بود ـ چگونه می‌توان ایرانی نبود؟

* محمدامین ریاحی:

نوروز بر ایرانیان خجسته باد

فصول گشمده‌ای از تاریخ ایران

* شاهرخ مسکوب:

ملیت ایرانی، رابطۀ آن با زبان و تاریخ

* محمدعلی اسلامی ندوشن:

هویت ایرانی در دوران بعد از اسلام

روشنفکر و روشن‌بین