معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بسیاری بر این باورند که هنر از ارزش ویژه‌ای برخوردار است و این ارزش جایگاهی والا برای آن تعریف و تبیین می‌کند. اما در این نکته تردیدی وجود ندارد که هیچ هنری بدون یافتن و ساختن یک زیربنای والای مردمی قادر نخواهد بود مخاطبان ریزبین و سخت‌گیر را به سوی خود جلب و جذب کند. در بحبوحۀ پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هنر متعالی نیز متأثر از وقایع آن روزها و آن سال‌ها جایگاه خود را دستخوش تغییر می‌بیند. هر چند نگاه متفاوت مدت‌ها بر اریکۀ فرهنگ سوار بود و در نتیجه به حذف خوانندگان و موسیقی دانان بسیاری از صحنۀ هنری انجامید، اما هنوز کورسوی امیدی باقی مانده است.

آرتور شوپنهاور فیلسوف برجسته اعتقاد داشته، موسیقی وظیفۀ دفاع از اجتماع را ندارد، بلکه هدف آن نشان‌دادن هنرمندانۀ امور مطلق و کلی در پشت موارد جزئی است. موسیقی و موسیقی‌دان و خواننده تصویری می‌آفرینند که عنصر شخصی را تعالی می‌بخشند. مارسل پروست نویسندۀ پرآوزه می‌گوید: «موسیقی برخلاف همنشین، به من امکان می‌دهد به درون خود بروم و چیزهای تازه کشف کنم، تنوعی که در زندگی جسته و نیافته بودم، در من می‌انگیخت و امواج آفتابی‌اش را می‌آورد و در کنارم فرو می‌نشانید...».

خواننده‌ای که به جزئت پرکارترین خوانندۀ مردم موسیقی ایران بوده است. خواننده‌ای که هنوز هم از پس سپری‌شدن سالیان دراز در هر گوشۀ کشور و حتی دنیا هوا خواه دارد. خواننده‌ای که هنوز بی‌تکرارش سرشار از خاطره‌هاست. چیزی در صدای ایرج وجود داشت که در ضمیر ناخودآگاه انسان نفوذ می‌کرده و به کلی او را تسلیم می‌کرد و از پای درمی‌آورد.

این کتاب تلاش صادقانۀ نگارندگان آن است تا برگ زرینی بر تاریخ «موسیقی اصیل ایرانی» شود. انتشار اینگونه آثار باعث می‌شود تاریخ و فرهنگ کشور در دسترس عموم قرار گیرد. چه هنرمندان بزرگی که این سرزمین به خود دیده که هیچ اثر از آنها به جای نمانده است. این دقیقاً در نقطع مقابل کشورهای غربی است که از گذشته تا به امروز با مدون کردن تاریخ خود و سایر تمدن‌ها اسناد معتبری از جمله متنی، تصویری، پیکرتراشی، معماری و غیره از خود به جای نهاده و از آن محافظت نموند. داستان ایرج هم به نوعی همین قضیه است؛ هنرمندی که به حق جزو میراث‌های فرهنگی و هنری ابدی این سرزمین است.

این کتاب از سه فصل اصلی: باززنده‌سازی آوازۀ ایرج، مصاحبه‌ها و تحلیل و معرفی آثار تشکیل شده است. در هر کدام از این فصل‌ها به موارد مرتبط با موضوع پرداخته شده ایت. ضمن اینکه هر فصل دارای زیربخش‌هایی می‌باشد. در فصل اول خاطرات و نوشته‌هایی دربارۀ ایرج و توانمندی های او گنجانده شده است. در فصل دوم به مصاحبه‌های انجام گرفته با ایرج و نزدیکان ایشان پرداخته می‌شود. در فصل سوم بحث فنی تحلیل آثار منتخب ایرج آورده شده است. در این بخش تعدادی از آثار رادیویی و خصوصی استاد مورد تحلیل صاحب‌نظران آگاه به ردیف‌های آوازی ارائه می‌گردد. در بخش انتهایی کتاب ضمن معرفی آثار مختلف ایرج، نتیجه‌گیری در قالب «جمع‌بندی» انجام می‌گیرد.

در فصل اول بعد از بخش مربوط به زندگی و کار، در ادامه با چهار بخش مجزای دیگر به مقالات متعدد دسته‌بندی شده راجع به ایشان پرداخته شده است. در این بخش‌ها برای پرهیز از مطالب تکراری، متون خلاصه‌برداری و در انتهای پاراگراف منبع آن ذکر شده. این فصل دارای دو سرمقاله است: یکی مربوط به شیوه و سبک آوازی ایرج که همان «مکتب آوازی اصفهان» است و در آن روند تکوینی خواننده شدن ایرج نیز تحلیل شده است. در این سرمقالات رازهای «پنهان افسانگی ایرج» نیز با آوردن خاطرات نوستالژیک در کنار محتوای اصلی به مخاطب عرضه شده است.

مصاحبه‌های جمع‌آوری شده در این بخش ارائه گردیده و در آخر مصاحبه‌ها منبع اصلی نیزآورده شده است تا مخاطبانی که مشتاق خواندن مصاحبۀ کامل هستند به آن مراجعه کنند. در این بخش با خانوادۀ ایرج هم مصاحبه و نمونه‌ای از جراید قدیمی مرتبط نیز قرار داده شده است.

برای فصل سوم رویکردی آموزشی هم در نظر گرفته شده و تعداد آوازها نیز با کمک سایر صاحب‌نظران که اسامی و فعالیت‌شان در همان قسمت آورده شده، افزایش یافته است. ترانه‌ها و تصانیف ایرج نیز به دلیل کثرت، پرطرفدارترین‌شان با تحلیل مختصری به ترتیب حروف الفبا نوشته شده است. با توجه به اینکه پس از تکمیل متون آوازها و ترانه‌ها، نبود محتوای صوتی در کنار هر تحیل حق مطالب را ادا نمی‌کرد، از این‌رو برای برطرف کردن این نقص، اینک محتوای صوتی موجود با آوردن «کیوآر کِد» میسر شده است. از طریق سیستم عامل‌های «اندروید» یا «آی او اس» با دوربین گوشی همراه کد مورد نظر را اسکن و به فایل مرتبط صوتی دسترسی داشته باشند. دسته‌بندی دیگر در این فصل آوردن فهرست‌هایی الفبایی از آثار آوازی، ترانه‌ها، تصنیف‌ها و هنرمندان همکار است. برای پرکارترین همکاران هم بیوگرافی مختصری ارائه شده است. یک فهرست هم با ساختار زمان‌بندی شده برای فعالیت در فیلم‌ها در نظر گرفته شده است.

در این کتاب سعی شده اسناد تصویری تا آنجا که امکان دارد، برای اولین بار منتشر شوند. همچنین تلاش شده است آثار آوازی و ترانه‌ای ایرج تا حد امکان جمع‌آوری و معرفی گردد. در این راستا، تعداد ترانه‌های پرطرفدار معرفی شدۀ ایرج در کتاب در 123 ترانه، تعداد آوازهای تحلیل شده 113 مورد، تعداد برنامه‌های رادیویی، تلویزیونی و گل‌های شناسایی شده بیش از 122 مورد، تعداد ترانه‌های شناسایی شدۀ دارای عنوان مشخص 498 ترانه، تعداد فیلم‌های شناسایی شده‌ای که ایرج در آنها آواز یا ترانه خوانده 63 فیلم و تعداد مصاحبۀ انجام گرفته با ایرج و خانوادۀ ایشان و نیز اساتید موسیقی و هنر 15 مورد می‌باشد.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: باز زنده‌سازی آوازۀ ایرج

زندگی و کار

همکاری ایرج با اساتید موسیقی

توانمندی‌ها

نارفته از یادها

در وصف ایرج

فصل دوم: مصاحبه‌ها

مصاحبه‌ها با استاد ایرج

آواز‌هایی که پدرم آموخت

گفتگو با فرزانه عمیمی‌نژاد، همسر ایرج

گفتگوی خانوادگی

اکبر گلپایگانی؛ ایرج گردن کلفت آواز ایران است

ایرج، خواننده‌ای که صلایی می‌خواند

گفتگو با امیراحسان فدایی شاگرد محبوب استاد ایرج

وجیزه‌ای بر مصاحبه‌های فیلم «ایرج پهلوان آواز ایران»

فصل سوم: تحلیل و معرفی آثار

تحلیل آوازها

آهنگ‌ها و نغمه‌ها

جمع‌بندی