معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

امروزه استفاده از روش‌های متعدد نقد ادبی نو، در متون ادب فارسی تا حدودی مورد عنایت اهل فن قرار گرفته است. می‌توان گفت این متون زمینه‌های مناسبی برای بررسی شیوه‌های جدید نقد ادبی هستند. بررسی و مطالعۀ آثار ادبی، از منظر رویکردهای نقد ادبی معاصر غرب، می‌تواند دریچه‌‌های جدیدی را در فهم این آثار به روی خواننده باز کند. یکی از این رویکرد‌ها «نشانه‌شناسی» است.

نشانه‌شناسی یکی از روش‌های تحلیل متن است. رویکرد نشانه‌شناسی در پی دست‌یابی به چگونگی عملکردهای تولید به واسطه زبان و بازنمایی است. دانش نشانه‌شناسی که براساس مبانی زبان‌شناسی جدید شکل گرفته است، در برخورد با متون ادبی به دنبال کشف ژرف‌ساخت‌هایی است که در زیر جنبه‌های به ظاهر متفاوت قرار دارند و داستان‌های گوناگون از این نظر توجه بسیاری از نشانه‌شناسان را برای دست‌یافتن به ساختارهای منسجم جلب کرده است. یکی از این داستان‌ها که توجه نگارنده این پژوهش را به خود جلب کرده، داستان رازناک شاهنامه ـ اسطوره ضحاک ـ است. به نظر می‌رسد با توجه به ماهیت اساطیر، داستان‌های اساطیری تعبیر بردارند و به شیوه‌های گوناگون می‌توان آنها را تفسیر کرد. داستان ضحاک؛ به خاطر برخورداری از بن‌مایه‌های اساطیری بارها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

بنا به اهمّیّت بازشناخت این اسطوره و راهیابی به ژرفای هر چه بیشتر و درک عمیق‌تر مفاهیم آن، با فرض بدیهی بودن نظام نشانه‌ای در ادبیات و فراهم کردن شرایطی جهت دستیابی آسان خواننده به معانی متعدد متن و با طرح سؤالات: 1. آیا کشف زوایای پنهان این اسطوره با توسل به یکی از ابزارهای جدید نقد ادبی (نشانه‌شناسی) امکان‌پذیر است؟ 2. آیا در بررسی اسطورۀ ضحاک از منظر نشانه‌شناسی، نشانه‌های متقابل متن، قابل استخراج هستند؟

نگارنده در این پژوهش بر آن شده تا نظام‌ نشانه‌ای داستان ضحاک را مورد بررسی قرار داده و نشانه‌های موجود در این اسطوره را رمزگشایی کرده و سطوح درونی و روابط لایه‌های متنی و دلالت‌های ضمنی آن را مورد مطالعه قرار دهد؛ نتیجۀ به دست آمده فریضه ارائه شده و سؤالات پژوهش را مورد تأیید قرار می‌دهد. همچنین تأیید می‌کند که فردوسی توانسته است با بهره‌گیری مناسب از نشانه‌ها آنچه را که به عنوان سراینده‌ای متعهد در نظر داشته به خوبی مطرح کند و تقابل نظام نشانه‌ای را در وجود شخصیت‌ها به خوبی نشان دهد.

اساس این پژوهش دفتر یکم از شاهنامۀ فردوسی به کوشش جلال خالقی مطلق می‌باشد. مبانی ذکر ادبیات بدین روش است که ابتدا شماره دفتر، سپس شماره صفحه و بعد شماره بیت ذکر گردیده است. آدرس دیگر منابع مورد استفاده در داخل متن ارجاع داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

1. پیشگفتار

2. زندگی‌نامۀ شاعر

3. خلاصه داستان

4. زبان‌شناسی

5. زبان و نشانه

6. نشانه‌شناسی

7. رویکرد نشانه‌شناسی

8. نشانه

9. نشانه‌های سه‌گانه پیرس

10. کارکرد نشانه‌ها

11. دلالت ثانوی با دلالت ضمنی نشانه

12. تقابل دوگانه

13. کاربرد اصول نشانه‌شناسی و تقابل دوگانه در داستان ضحاک

14. شخصیت‌های دو بعدی

15. سخن آخر

16. منابع و مأخذ