معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فارسی قزوینی، از نظر آوایی، صرفی و برخی جنبه‌های دیگر با فارسی تهرانی متفاوت است. آوای k وg در فارسی قزوینی هموراه پیش‌کامی است. به سخن ساده‌تر، تمام آواهای k از نوع k در واژۀ کلم است نه کاهو، آن‌گونه که در فارسی تهرانی تلفظ می‌شوند. آوای g نیز مانند g در کلمۀ گیره است نه گونه.

آوای o، آن‌گونه که در واژه‌های تو to)) و شتر (sotor) در فارسی تهرانی به کار می‌رود، در فارسی قزوینی نیست. این آوا در لهجۀ قزوینی بسته‌تر و پیش‌تر از o ادا می‌شود.

آوای u، این صدا نیز مانند o، در بسیاری موارد پیشین‌تر و بسته‌تر از معادلش در فارسی تهرانی ادا می‌شود.

جای تکیه در فعل‌های مضارع، برخلاف فارسی تهرانی، در هجای آخر است نه در هجای اول. در فارسی قزوینی، غالباً به آخر فعل‌های مضارع و ماضی الف و نون اضافه می‌شود.

ترکیباتی چون سردرد، دل درد و خرچنگال به صورت saradard، deladard و xaracangal تلفظ می‌شوند. این تلفظ احتمالاً تحت تأثیرترکی است.

در فارسی قزوینی تعداد زیادی کلمۀ ترکی به کار می رود و بسیاری از قزوینی‌ها به ترکی بودن آنها آگاهی ندارند. نکتۀ قابل تأمل در این قضیه آن است که بسیاری از این کلمات ترکی غالباً زمانی به کار می‌روند که گوینده بخواهد مفهومی را تشدید کند. مثلاً کلمه گریه در لهجۀ قزوینی به طور طبیعی به کار می‌رود؛ اما هنگامی که می‌خواهند گریۀ شدید را توصیف کنند، از کلمۀ اوکورمه (احتمالاً به معنی نعره گاو) استفاده می‌کنند. هنگامی که فردی گرسته غذایی را به سرعت می‌خورد، برای توصیف عمل او کلمۀ یانه‌یانه (از ییمک به معنی خوردن) استفاده می‌کنند.

کلمات ترکی که در این کتاب آمده‌اند عملاً در فارسی قزوینی به کار می‌روند و معادل فارسی دقیق ندارند. کلماتی چون خانه، نامه، کنایه و آواره تماماً با فتحۀ انتهایی تلفظ می‌شوند از این نظر، این تلفظ‌ها صورت کهن یعنی پهلوی خود را حفظ کرده‌اند. خانک، نامک.

پدیدۀ کشش جبرانی نیز در فارسی قزوینی وجود دارد. واژه‌هایی چون معرفت و شعر بدون تلفظ آوای ع اما با کشیدگی مصوت قبل از ان تلفظ می‌شوند: معرفت(ma:rafat)، شعر(se:r).

حرف اضافه به همراه با ضمیر ملکی به صورت بش درمی‌آید: به‌ات گفتم ـ به‌شت گفتم. این حالت در سوم‌شخص مفرد (به‌شش)، اول شخص جمع (به‌شمان)، دوم شخص جمع (به‌شتان) و سوم شخص جمع (به‌ششان) کاربرد دارد.

با اینکه زمان زیادی صرف گردآوری واژه‌ها و اصطلاحات قزوینی در این کتاب شده، مسلماً عناصری از این لهجه در این مجموعه نیامده است. همچنین نویسنده از تلاش دانشمند محترم، بهاءالدین خرمشاهی که در کتاب ارزشمند از واژه تا فرهنگ در بخش «صد واژه از فارسی قزوینی» به گردآوری و توضیح صد واژۀ قزوینی پرداخته یاد می‌کند. در انطباق واژه‌های این کتاب با کتاب ایشان، به واژه‌های آلاروادی، پرپین، پرسخ، دمخلیزی، قلفشه، لاله‌وا و هکه‌ور که در این مجموعۀ نیست. متقابلاً واژه‌ها و ترکیباتی در این کتاب آمده است که جزو «صد واژه» در کتاب استاد خرمشاهی نیست. مواردی که از «صد واژه» در این اثر آمده با «قید واژه» در انتهای مدخل مشخص شده است.

این موضوع طبیعی است، زیرا قزوین نیز مانند بسیاری از شهرهای دیگر ایران محله‌هایی دارد که از لحاظ کاربرد مفردات ممکن است با هم فرق داشته باشند.

در رمان بلند مادران و دختران، نوشتۀ مهشید امیرشاهی، نویسنده به شرح زندگی یک خانواده بزرگ اشرافی که بخشی از آنها اصالتاً قزوینی بوده‌اند می‌پردازد. در این رمان برخی واژه‌ها به کار رفته است که احتمال دارد متعلق به فارسی قزوینی باشند. از آنجایی که این واژه‌ها شنیده نشده‌اند، احتمال دارد که مربوط به دوره‌ای قدیم‌تر یا منطقه‌ای غیر از قزوین مرکزی باشند. غیله، غیهب، غش‌گو، سوفچه، شدکیس، آبسوار، سکیزه و ... از زمرۀ این کلمات هستند. این موارد نشان می‌دهند که دست یافتن به مجموعه‌ای کامل از یک لهجه چقدر دشوار است. با اینکه زمان نسبتاً درازی صرف گردآوری این مجموعه شده است، مسلماً واژه‌های چندی از این لهجه از قلم افتاده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

راهنمای تلفظ

فارسی قزوینی