راه و رسم منزلها: مقالاتی در باب و از منظر علوم انسانی
خلاصه
مقالههایی که در این دفتر گرد هم آورده شدهاند، جملگی با موضوع «علوم انسانی» ارتباط دارند. جایگاه این علوم در کشور ما، باوجود آشنایی تقریباً یکصدوپنجاه سالۀ ایرانیان با اندیشههای مدرن در این قلمرو، همچنان برای بسیاری ـ حتی اهل نظر ـ به درستی شناخته شده نیست.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
مقالههایی که در این دفتر گرد هم آورده شدهاند، جملگی با موضوع «علوم انسانی» ارتباط دارند. جایگاه این علوم در کشور ما، باوجود آشنایی تقریباً یکصدوپنجاه سالۀ ایرانیان با اندیشههای مدرن در این قلمرو، همچنان برای بسیاری ـ حتی اهل نظر ـ به درستی شناخته شده نیست.
شماری از سنتگرایان این علوم را بیگانه با فرهنگ و سنت و اندیشه اسلامی به شمار میآورند و نشر و ترویج آنها را برای جامعه ایرانی مُضر میدانند و مقابله با آنها را ضروری و لازم و حتی واجب شرعی میشمارند. گروهی از این شمار برآنند که راه مبارزه با علوم انسانی جدید، تولید علوم انسانی اسلامی است. صاحب این قلم، دفتر مستقلی از مجموعه مقالههایی را که اینگونه در هیئت کتاب انتشار مییابند، به بحث تفصیلی درباره پروژه «اسلامیسازی علوم» اختصاص داده است. در این کتاب تنها یکی از مقالهها به شکل مستقیم به این موضوع میپردازد؛ هرچند گاه در برخی از دیگر مقالههای این مجموعه نیز اشارههایی به این پروژه شده است. تجددگرایان گاه افراطی بر این رأی هستند که هر آنچه در بیرون مرزها کشور و با عنوان علوم انسانی تولید میشود، باشد عیناً به زبان فارسی در اختیار خوانندگان ایرانی قرار داده شود. از دیدگاه این گروه علوم انسانی همچون دیگر علوم هویتی عام و فرافرهنگی دارند و میراثی متعلق به همه بشریت به شمار میآیند و بنابراین باید بیهیچ محدودیتی به خواستاران آن در ایران عرضه شوند.
نویسنده با دو رویکردی که اشاره شد موافق نیست؛ هر چند بر این نظر است که در هر یک بذرها و گردههایی از حقیقت یافت میشود. علوم انسانی ـ به توضیحی که در این دفتر خواهد آمد ـ در همان حال که عضوی از خانواده کلی علوم هستند، تفاوتهایی اساسی با علوم فیزیکی و زیستی دارند. از جمله مهمترین این تفاوتها آن است که این علوم (و نیز علوم اجتماعی) از وجهی علم هستند و از وجهی فناوری. دربارۀ این دو اصطلاح مهم در مقالههای بخش نخست این مجموعه به گستردگی توضیح داده شده است و در برخی مقالهها نیز پارهای از این توضیحات مکرر آمده است.
پیام اصلی این کتاب، تقویت هاضمه عقلانیت و نقادی در میان شهروندان ایرانی است. علوم انسانی که به یک معنای دقیق «انسانساز» به شمار میآیند، در صورتی در هدف خود موفق میشوند که بتوانند مخاطبان و حاملانی عقلگرا و نقاد تربیت کنند.
در این مجموعه، 23 مقاله از آثار نگارنده بازنشر شدهاند. این مقالهها زیر سه عنوان کلی جای گرفتهاند: «مقالههایی دربارۀ علوم انسانی»، «گفتگوهایی درباره علوم انسانی» و «مقالههایی از منظر علوم انسانی».
مقاله «چگونه میتوان کارایی علوم انسانی را افزایش داد؟ بحثی در امکانپذیری و راهکارهای عملی»، دو مسئله اساسی در ارتباط با علوم انسانی را مورد بررسی قرار میدهد. نخست ارزیابی امکان ارتقای کارایی این علوم و دوم، در صورت یافتن پاسخی مثبت برای پرسش نخستین، کاوش در راههای عملی ازدیاد بازده علوم انسانی. از آنجا که دربارۀ چیستی علوم انسانی و ظرفیتها و اهداف آن دیدگاههای متنوعی در میان صاحبنظران وجود دارد، در بخش نخست مقاله به ارزیابی نقادانۀ برخی از این دیدگاهها پرداخته شده است. در بخش دوم شماری از شیوههای پیشنهادی برای بهبودبخشی به قابلیتهای علوم انسانی مورد ارزیابی قرار گرفتهاند. در بخش سوم مدل مختار نگارنده برای پژوهش در حوزه علوم انسانی معرفی شده است. در بخش چهارم با بهرهگیری از مباحث مطرح شده، مسئله امکان ارتقای کارایی علوم انسانی مورد ارزیابی نقادانه قرار گرفته و در آخرین بخش مقاله بحثی دربارۀ ارائه راهکارهای عملی برای بهبودبخشی کیفیت علوم انسانی در کشور ارائه شده است.
«آینده علوم انسانی در ایران» موضوع مورد بحث دومین مقاله بخش نخست است. در این مقاله پس از اشارۀ کوتاهی به اهمیت مطالعات آیندهاندیشانه و چگونگی انجام این مطالعات و میزان اعتبار نتایج آنها به این پرسشها پرداخته میشود که راز اهمیت علوم انسانی در مقایسه با دیگر علوم در چیست. بر مبنای پاسخی که برای این پرسش اساسی ارائه شده است، برخی آموزهها به منظور زمینهسازی برای ایجاد صورت مطلوبی از علوم انسانی پیشنهاد شده است.
بخش دوم با عنوان «گفتگوهایی درباره علوم انسانی» چنانکه از عنوان آن برمیآید، دربردارندۀ شماری گفتگوی مکتوب با برخی نشریهها پیرامون مسائل مربوط به علوم انسانی است. برخی از این گفتگوها به بهانه انتشار کتابهایی بوده که به وسیله نویسنده تألیف یا ترجمه شدهاند. گفتگوهای دیگر ناظر است به مسائل عامتر در قلمرو علوم انسانی. نخستین مقالۀ این بخش در بردارندۀ پاسخهایی است که نگارنده به پرسشهای آقای دکتر مسعود معینیپور سردبیر محترم «فصلنامه صدرا» درباره علوم انسانی ارائه کرده است. گفتگو با «فصلنامه عصر اندیشه» که بیشتر ناظر بر علل گرایش فارغالتحصیلان رشتههای مهندسی به علوم انسانی بود، دومین مقالۀ بخش دوم این کتاب را تشکیل میدهد.
بخش سوم این مجموعه با عنوان «مقالههایی از منظر علوم انسانی»، بیشترین حجم تألیف را به خود اختصاص داده است. دو مقالۀ نخست این بخش با عناوین «فقیه بهمنزله مهندس: ارزیابی نقادانه جایگاه معرفتشناسانۀ فقه» و «ملاحظاتی درباره جایگاه معرفتشناسانۀ فقه» همانگونه که از عناوینشان برمیآید با نیت روشنگری درباره جایگاه معرفتشناسانۀ دیسپلین فقه تحریر شدهاند. استدلال دو مقاله آن است که دیسیپلین فقه در زمره تکنولوژیها جای دارد و هدف آن دستیابی به معرفتی درباره واقعیت نیست، بلکه حل مسائل عملی در ارتباط با نیازهای شرعی مؤمنان است. پنجمین مقاله بخش سوم از این مجموعه با عنوان «نگاهی از منظر فلسفی به مسئله کرات انسان و ضرورتهای تحقیقات پزشکی»، نخستین بار در مجله اخلاق و تاریخ پزشکی ایران منتشر شد. درباره جنبههای نظری بحث کرامت انسانی و ابعاد گوناگون شبکه معنایی آن و بهخصوص آنچه به آموزههای اخلاقی در این زمینه مربوط میشود، نکات زیادی از سوی فلاسفۀ اخلاق و دستاندرکاران اخلاق پزشکی مطرح شده است.
آخرین مقاله این کتاب «یک اتفاق ساده» بحث کوتاهی است در دفاع از اهمیت محوری مفهوم «حقیقت» برای کاوشهای نظری و عملی و در نقد رویکردهایی است که با نادیدهانگاشتن و یا ناچیز گرفتن «حقیقت»، دانسته یا نادانسته به «آشفتگی معرفتی» دامن میزند.
فهرست مطالب کتاب:
دیباچه پژوهشکده
مقدمه
* مقالههایی درباره علوم انسانی
چگونه میتوان کارایی علوم انسانی را افزایش داد؟ بحثی در امکانپذیری و راهکارهای عملی
آینده علوم انسانی در ایران
بررسی امکان علوم انسانی اسلامی
موانع رشد علوم انسانی در ایران
* گفتگو درباره علوم انسانی
درباره علوم انسانی (1)
درباره علوم انسانی (2)
وضع علم و تکنولوژی در غیاب علوم انسانی و اجتماعی
رنجوری علوم انسانی در ایران
وظیفه و کارکرد فلسفه در جهان معاصر
مروری بر ورود فلسفه علم به ایران
پرسشها درباره کتاب «اسطوره چارچوب»
نقدی بر نقد: ملاحظاتی نقادانه بر مقاله «در علمی و تکنولوژیکبودن علوم انسانی»
گفتگو درباره مفهوم اعتدال
* مقالههایی از منظر علوم انسانی
فقیه بهمنزله مهندس: ارزیابی نقادانۀ از جایگاه معرفتشناسانۀ فقه
ملاحظاتی درباره جایگاه معرفتشناسانۀ فقه
رویکرد فرارشتهای: ارزیابی نقادانه از منظر اسلامی
نقادی، آزاداندیشی و رسانه ملی
نگاهی از منظر فلسفی به مسئله کرامت انسان و ضرورتهای تحقیقات پزشکی
درباره موقعیت کنونی فلسفه اسلامی
فلسفه اسلامی: گذشته، حال و آینده
جایگاه پژوهشهای فرهنگی در جامعه مدنی
ملاحظههای انتقادی در زمینه تجربه مدرنیته ایرانی
جان راولز: نظریهپرداز انصاف و عدالت
لیبرالیسم در ترازوی نقد
یک اتفاق ساده
منابع
نمایه
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
نظری یافت نشد.