معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شاید در ابتدا و هنگام برخورد با عنوان این جستار، تطبیق دو فلسفه‌ای که یکی واقع‌باورانه و دیگری ایده‌باورانه است، آن‌سان خودسرانه و شگفت به نظر رسد که گویی جز فریب به برخی شباهت‌های ظاهری، ره‌آوردی نخواهد داشت. اما این پژوهش، پیش‌تر در پی آن است که همین شباهت‌ها و تفاوت‌های ظاهری را پشت سر نهد و هم‌سخنی را نه فقط در مبنا و روش، بلکه بیشتر در مبدأ و مقصد پی بجوید. هر چند این رویکرد به فلسفه تطبیقی که از کوربن و ایزوتسو به یادگار مانده است، چندان چیرگی نیافت و چیستی، چرایی و چگونگی خود را بیش از پیش به روشنی نشناخت، اما نسبت به آنچه تاکنون چیره است، روشن‌تر و روشمندتر به نظر می‌رسد.

از دیگرسو، اگر بنا باشد هر فسفله‌ای صرفاً با فلسفه‌ای مقایسه و تطبیق شود که از آن اثر پذیرفته یا بر آن اثر نهاده است، آنگاه این مقایسه و تطبیق جز پژوهشی در تاریخ فلسفه نخواهد بود. هر چند فلسفه تطبیقی از پژوهشِ تاریخی توشه می‌اندوزد، اما از آن فراتر می‌رود تا دو سوی تطبیق را نه در طول، بلکه در عرض هم بررسد.

بدین‌سان در فرآیند تطبیق، از برخی عناوین و گروه‌بندی‌ها، آن‌سان فریفته شد که مبانی و اصول را به فراموشی سپرد. برای نمونه، نمی‌توان فلسفۀ دکارت ـ که نمونه‌ای از عقل‌باوری در عصر جدید است ـ را با فلسفه‌ای مانند فلسفه ارسطو به تطبیق نشست و از تطبیق آن با فلسفه‌ای مانند فلسفه بیکن، از آن‌رو چهره درهم کشید که بیکن تجربه‌باور است؛ زیرا دکارت، برخلاف ارسطو و هم‌سخن با بیکن، از یک‌سو، طبیعت را نه هستنده‌ای زنده و مستقل از شناسا، بلکه جوهری ممتد و ابژه‌ای مشروط به سوژه می‌انگارد و از دیگرسو، در راستای نیل به بهزیستی هر چه بیشتر علم را نه فضیلتی در خود، بلکه ابزار تصرف در طبیعت و روش تسلط بر آن می‌نگرد.

این کتاب که درنگی پدیدارشناسانه در هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی دو فیلسوف به‌ظاهر بیگانه از هم است، در فصل نخست با طرح این مسئله آغاز می‌شود که اگر از نظریه مطابقت به نفع نظریات بدیل دیده‌پوشی نشود، آنگاه اگر رویکرد مستقل و یکسان نسبت به دو سوی مطابقت ممکن نباشد، هیچ‌گاه نمی‌توان از مطابقتی سخن گفت که نمی‌توان آن را به داوری نشست. وانگهی وحدت و این‌همانی هر مدرکی که استمرار ادراکی‌اش با ادراک هر مدرک دیگر یا در ادراک هر مدرک دیگر گسسته می‌شود نیز احرازپذیر نخواهد بود. گره گشودن از این مسئله در گرو اثبات این فریضه است: براساس این همانی و تساوقی که بین هستی و حضور از کلیت فلسفه سهرودی و بارکلی می‌توان نتیجه گرفت، شناخت بر شهود پی‌افکنده می‌شود و هستی از شناخت نمی‌گسلد. به منظور پیشبرد بحث، فلسفه تطبیقی به آن معنا پذیرفته می‌شود که از تأکید بر شباهت‌ها و تفاوت‌های ظاهری یا از تمرکز بر اثرگذاری‌ها و اثرپذیری‌های تاریخی فراتر رود و هم‌گوهری دو یا چند پدیدار فلسفی را به شهود نشیند. زیست‌دورۀ سهروردی و بارکلی، از آن‌رو در فصل نخست، گزارش و واکاوی می‌شود که افزون بر روند شکل‌گیری اندیشه و آثار، انگیزه و آرمان آن دو را به تصویر کشد. با ایضاح برخی از واژگان سهروردی و بارکلی، نه‌تنها دگراندیشی آن دو در برخی از مباحث فلسفی و بازتعریفشان از واژگان مرتبط با آن‌ها به ظهور می‌رسد، بلکه از تبادر برخی معانی معهود نیز پیشگیری می‌شود. از بازخوانی و بازآرایی ادله و نتایجی که سهروردی و بارکلی در برخی مباحث مرتبط یا نامرتبط مطرح ساخته‌اند.

فصل‌های دوم و سوم کتاب به این نتیجه می‌انجامند که هستی، حضور و هستنده، حاضر است. فصل چهارم گویای آن است که سهروردی و بارکلی نه‌تنها در امتداد سنت افلاطونی، با انگیزه و آرمانی مشترک، از خود به خدا می‌رسند، بلکه در معادله هستی و حضور، آن‌سان هم‌سخن می‌شوند که با گره‌گشایی از مسئله صدق و این‌همانی، شناختِ انسان را بر بداهتی برخاسته از شهود استوار می‌کنند.

عناوین اصلی و فرعی هر فصل، همراه با درون‌مایه‌ای که پوشش می‌دهند، پیکرۀ این جستار را فراهم می‌آورند. پانوشت‌ها و پی‌نوشت‌ها، توضیحات و ارجاعات مستقیم یا غیرمستقیمی هستند که به‌فراخور افزوده می‌شوند. آنچه به نتیجۀ فصل چهارم، نه فقط نتیجه آن فصل بلکه چکیده و نتیجه‌ای از فصل‌های گذشته است. ‌

فهرست مطالب کتاب:

سپاس‌گزاری

پیش‌گفتار

1. درآمد

2. سهروردی و هستی به مثابه حضور

3. بارکلی و هستی به مثابه حضور

4. مقایسه و تطبیق

فهرست منابع