معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شعر سه‌سطری در فرهنگ ما شاید به دیرینگی قوم آریایی باشد. از همان نخستین روزهای هویت یافتن این قوم و بعدتر شکل‌گیری متون مذهبی مانند گاتاهای زرتشت، ایرانیان با ادبیاتی اندیشه‌های الهی و حتی انسانی را بیان کردند که نتیجۀ مستقیم آن ظهور شعرهایی سطری و منظومه‌هایی با بندهای سه‌سطری بود. اگر در کشاکش اندیشه‌های گاه متناقض، گاتاهای زرتشت را نه سرودۀ  او، که الهامات وحیانی بر او بدانیم، نخستین واژگان ثبت شده از سوی آفریدگار جهان بر ذهن انسان، در قالب شعر سه‌سطری ظهور کرده است.

بی‌شک همین روال ادبی و هنری حاکم بر متون کهن در آیینۀ ادبیات اعصار بعد ایرانی شکوفاتر شد و در ادبیات عامۀ مردم و ادبیات درباری ظهور یافت. «خسروانی» آنگونه از شعر سه‌سطری بود که در ادبیات رسمی ایران پیش از اسلام شناخته شده بود و شخصیت و هویت داشت. پس از اسلام با دگرگونی وسیع در پایگاه حکومت و دین، خسروانی به صورت زیرشاخه‌های فولکورش حیات یافت، مثل سه‌خشتی که امروز به‌خوبی آن را می‌شناسیم. اما در عرصۀ ادبیات رسمی، که بیشتر تحت تاثیر تعلیمات مذهبی، عرفانی و ادبیات درباری بود، کمتر رد پایی از آن دیده می‌شود.

در نیم‌قرن اخیر و به پشتوانۀ پژوهش‌های دکتر شفیعی کدکنی و زنده‌یاد مهدی اخوان ثالث که «امید» ادبیات فارسی بود، «نو» خسروانی، به عنوان گونۀ احیا شدۀ «خسروانی» معرفی شد. شاید باید از آن سال‌ها قریب چهل سال می‌گذشت تا شرایط برای درخشش این گونۀ شعر فراهم آید.

چنان‌که در کتاب نوخسرانی‌سرایی در ادبیات معاصر فارسی گفته شده است آن کلمۀ دو حرفی «نو» که اخوان بزرگ بر ابتدای نام «خسروانی» افزود، به شاعران این راه را نشان داد و برایشان این فرصت را فراهم کرد که در توسعۀ این قالب کهن، هر نوآوری که می‌توانند به کار بندند تا فضایی تازه بر بستری کهن در ادبیات ما ایجاد شود.

شاعرانی که در این کتاب شعری از آنها آمده، هر یک پیش از رسیدن به نوخسروانی در سبک و سیاقی طبع آزموده‌اند و تشخیص ادبی خود را یافته‌اند. بعضی نوخسروانی را به تفنن، اما تفنن جدی پی گرفته‌اند، بعضی به جد و پیگیر زمان و عمر برای این قالب صرف کرده‌اند. این کتاب، نمونه‌ای از سبک و سیاق‌های زبانی و فکری و ادبی و فنی مختلف است از شاعرانی که هر کدام به نوعی نوخسروانی را دریافته‌اند و اشتراکاتی در برداشت‌هایشان از نوخسروانی دارند؛ ریشه‌های کهن این قالب‌ و حقایق تاریخی ادبیات فارسی را باور دارند و هیچ کدام از ایشان قصد تصاحب اعتبار این میراث تاریخی را ندارند و تنها اعتلای میراث فرهنگی یکایک ایرانیان را در سر دارند.

شاید خواننده‌ای که نوخسروانی‌سرایی در ادبیات معاصر فارسی را بخواند، گاه دچار این تعارض شود که چرا تمام شعرها به دقت و به تمامی منطبق با تعریف‌های ارایه شده در آن کتاب نیست. در پاسخ نخست باید گفت بعضی از شاعران این مجموعه، پیش از تدوین آن پژوهش دست به کار نوخسروانی‌ شده‌اند. دیگر اینکه این شاعران نسل اول نوخسروانی‌سرایان معاصر هستند و موظف به سرودن شعر به شیوه‌های گونه‌گون. شاید تعاریف و بوطیقای طرح شده در آن کتاب، به نظر مخاطبان یا محققان آینده ناقص یا ناکافی آمد. برای حیات این گونۀ بازآفریده، به هر شیوه و سبک و طریق نگاشت، تا فرصت انتخاب و تغییر و توسعه برای قالب باقی بماند. سومین دلیل هم نگاه منحصربه‌فرد هر شاعر به آن اصول مشترک است. نوخسروانی شعر «عدم قطعیت» است و هیچ اصلی در آن قطعیت تامّ و تغیرناپذیر ندارد. نوخسراونی به شاعر و مخاطب آزادی می‌دهد و این آزادی اصل ثابت آن است.

در ادامه چند نمونه از اشعار آورده شده در این کتاب آورده می‌شود:

همیشه ناتمام مانده حرف‌های گنگ ما

همیشه راهمان بریده تنگنای کوچه‌ها

همیشه دیگری رسیده و تمام کرده است ....

*******

گفتیم اگر بهار بیاید

گل در کویر خاطرمان روید

باران غبار کهنگی‌اش شوید!

******

در کوچه‌های هر چه بادا ـ می‌دوم ـ باد

رقص سرانگشتان بی‌تابم به گیسویت

چون بر سر امواج ماهی‌های آزاد

فهرست مطالب کتاب:

پیش درآمد

شاعران:

1. امیر دادویی

2. امیرعلی رجبی

3. وحید شفیعی

4. محسن صلاحی‌راد

5. علی عباس‌نژاد

6. علیرضا قاضی‌مقدم

7. اقبال مظفری

8. محمد جلیل مظفری

9. سیدعلی میرافضلی

10. سورنا پارسی