معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در حضرت سیمرغ مجموعه مقالات دکتر سجاد آیدنلو، محقق شاهنامه و ادب حماسی ایران است و بیست‌وپنج مقاله و یادداشت تخصصی در حوزۀ شاهنامه‌شناسی و مطالعات حماسی را دربرمی‌گیرد. شماری از مهم‌ترین موضوعات بحث شده در این مقاله‌ها عبارت‌ است از: تصحیح و نسخه‌شناسی، بن‌مایه‌های حماسی ـ اساطیری، نکات لغوی، تأثیرات شاهنامه در متون بعد از آن، مسائل تاریخی حماسۀ ملی ایران، حماسه‌پژوهی تطبیقی، فن نقالی و ... .

حاصل کار که در این مجموعه در اختیار محققان و علاقمندان این مباحث قرار گرفته، بیست و پنج مقاله و یادداشت (نوشته/ مقالۀ کوتاه) است که بین سال‌های 1386 تا 1394 نوشته و در برخی مجلات و مجموعه‌ها (جشن‌نامه‌ها و یادنامه‌ها) چاپ شده است. نام و مشخصات کامل محل انتشار نخست هر مقاله در زیرنویس نخستین صفحۀ آن داده شده و در متن مقالات ـ چنان که روش معهود تدوین و نشر مجموعه مقالات است ـ هیچ تغییری داده نشده است. فقط به دلیل اینکه روش ارجاع به منابع در بیشتر آنها ـ بنابر شیوه‌نامۀ اولین جای چاپشان درون‌متنی است، ارجاعات یکی دو مقالۀ دیگر را که در اصل (چاپ نخست) اینگونه نبود به این شیوه درآورده و به صطلاح یک دست شده است.

در ادامه نگاهی بر برخی از مقالات این کتاب می‌افکنیم.

در مقاله «چند بن‌مایه و آیین مهم «ازدواج» در ادب حماسی ایران» چنین آمده است: «در ساختارشناسی روایات حماسی ایران که البته به دلیل جایگاه ویژۀ شاهنامه غالباً محدود و منحصر به داستان‌های این اثر بوده و از متون پهلوانی دیگر غفلت شده است، موضوع «ازدواج» بارها مورد توجه پژوهشگران گوناگون قرار گرفته، لیکن با صرف نظر از یکی از دو مقاله ممتع و علمی، در سایر کارها عموماً یا به مسائل کلی و صوری پرداخته و یا گزارشی توصیفی ـ و نه تحلیلی و ریشه‌یابانه ـ از ازدواج‌های شاهنامه به دست داده شده است؛ چنانکه گاهی مقالات و کتاب‌های مربوط به این موضوع روش و درون‌مایه‌ای تقریباً مشابه دارد و در نظر خوانندۀ اهل فن چیزی جز تکرار ملال‌انگیز توصیفات یکدیگر نمی‌نماید. به همین دلیل (یعنی محدودیت دامنۀ بررسی به شاهنامه و بازنویسی توصیفی داستان‌های آن) دربارۀ «ازدواج»‌های داستانی در ادب حماسی ایران نکات، سنت‌ها و بن‌مایه‌هایی وجود دارد که هنوز یا اصلاً طرح و بررسی نشده یا به اشاراتی کوتاه مبتنی بر شواهد شاهنامه بسنده شده است. در این گفتار می‌کوشیم برخی از مهم‌ترین مضامین و آیین‌های ازدواج را در ادب حماسی ایران (شاهنامه، منظومه‌های پهلوانی پس از آن و روایات منثور پهلوانی) با بهره‌گیری از نمونه‌های تطبیقی و مقایسه‌ای، طبقه‌بندی و تحلیل کنیم» (ص 55)

مقاله «رساله‌ای در نقد نقّالی از دورۀ قاجاری» با موضوع داستان‌گویی است. «سابقۀ داستان‌گویی در ایران ظاهراً به روزگار مادها و هخامنشیان می‌رسد و از لقب/عنوان گروهی از آنها به نام «گوسانها» که در دورۀ اشکانیان و ساسانیان در دربارها و محافل عمومی به این کار می‌پرداختند نام و اشاره‌ای به دست ما رسیده است. در ایران عصر اسلامی هم این فن پراقبال مردمی همواره ادامه داشته و اشارۀ فردوسی به برخوانی متن منثور شاهنامۀ ابومنصوری در میان جمع یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین اسناد نقل داستان ـ با موضوع ملی و پهلوانی ـ در ایران است. محتملاً دورۀ اوج و رونق نقّالی و داستان‌گزاری در تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران عصر صفویه و قاجاری است و مطابق با گواهی‌های مکتوب موجود، تا روزگار صفویان قصه‌گویی از داستان «حمزه‌نامه/ رموز حمزه» متداول‌تر از دیگر متون و روایت بوده و در کتابهای مستقلی مانند «طراز الاخبار» و «دستورالفصحا» تألیف عبدالنبی فخر‌الزمانی به تفصیل دربارۀ آداب خواندن این داستان بحث شده است» (ص 281). در این مقاله نخست متن تصحیح شدۀ بخش اول رساله را بر پایۀ دست‌نویس کتابخانۀ مجلس ـ با توضیحات لازم در یادداشت‌ها ـ آورده شده و پس از آن به بررسی و تحلیل برخی نکات مهم آن پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت آغازین

ابوطاهر طرسوسی/ طرسوسی «شاهنامه» را به نثر در نیاورده است (توضیح یک اشتباه در فهرست نسخ خطی)

سوگواری جانوران و طبیعت (بن‌مایه‌ای داستانی در آیینهای عزاداری)

پهلوان بانو

چند بن‌مایه و آیین مهم «ازدواج» در ادب حماسی ایران

آشناترین شاعر ادب فارسی با شاهنامه

روز و ماه تاج‌گذاری چند شهریار ساسانی در شاهنامه

«شیده»، واژه‌ای نادر در شاهنامه

خویشکاری ویژۀ نخچیران در داستان‌های پهلوانی ایران

نکته‌هایی از شاهنامۀ نسخۀ سن‌ژوزف بیروت

طرح چند نکته و دشواری واژگانی از کهن‌ترین طومار نقالی

چهار ترکیب فوت‌شده از فرهنگ‌ها در شاهنامه

یک اشارۀ نادر طبّی در کهن‌ترین طومار نقّالی

گواهی دیگر بر شهرت داستان رستم و اسفندیار در عربستان اوایل دورۀ اسلامی

از سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی (حکایت منظوم زاهد و فردوسی در دیوان آذر بیگدلی)

رساله‌ای در نقد نقالی از دورۀ قاجاری

تُخشان (تصحیح یک واژۀ تصحیف شده در شاهنامه)

اثبات یکی از بدیهات شاهنامه‌شناسی

برگزیدۀ شاهنامه به انتخاب صائب

حماسۀ ارمنی دلاوران ساسون و شاهنامه

دربارۀ بیت: که رستم یلی بود در سیستان

پیشنهادی برای تصحیح ضبط دو واژه در شاهنامه (آوردگاهِ نر آهو، تُخششِ کارزار)

همایون‌نامۀ زَجّاجی و شاهنامه

«رستم‌باز/ رستم‌بازی» و «هفت لشکر» (دو ترکیب فارسی با منشأ حماسی)

کَرز (karz) واژه‌ای از گویش خراسان در شاهنامه؟

نمایه

نمایۀ نام شخاص

نمایۀ نام کتاب‌ها