ایرانی از نگاه دیگری؛ منطق فهم فرهنگ ایران در سفرنامهها
خلاصه
این کتاب حاصل نوشتارهایی است که از سال 1383 بهواسطۀ شروع پژوهشی در زمینۀ سفرنامهها شکل گرفت. بازبینی و بازآرایی این نوشتارها، در نهایت در قالب این کتاب ارائه شده است و سعی شده نگاه جدیدی به سفرنامهها و مدل فهم و تحلیل آنها شود؛ نگاهی که فارغ از اتهام غرضورزی یا تعصب باشد. برای این کار از سنت «هرمنوتیک گادامری» استفاده شده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
در حیات اجتماعی و فرهنگی انسانها، مقولۀ «دیگری» همیشه مسئله و دغدغۀ بسیار مهمی بوده است. فرهنگهای انسانی برای تعریف خویشتن، همیشه نیازمند دیگریها بوده است؛ اما همزمان برای سایر فرهنگها، همیشه نقش «دیگربود» فرهنگی را داشته است. حیات فرهنگی نیز وابسته به این ارتباطها بوده؛ زیرا فرهنگها نه در خلوص ناشی از تفکیک و مجزا بودن از دیگران، بلکه در ارتباط متقابل با سایر فرهنگها حیات دارد و هستی آنها منوط به این ارتباط است.
در تاریخ همیشه افرادی بودهاند که نقش واسطهای این فهم در بسترهای میانفرهنگی را ایفا کردهاند. سیاحان و سفرنامهنویسان، مهمترین واسطههای تجربۀ دیگری بودهاند. در حیطۀ تمدن غرب، سفرنامهنویسان واسطۀ بازسازی هویت غرب در آینۀ دیگری ـ به خصوص شرق به عنوان مهمترین نماد این دیگری ـ بودهاند. سفرنامهها برای غرب ابزار ساختن دنیایی بر مبانی غرابت و شگفتی و اعجاب بود؛ دنیایی که غرب آن را ساخت تا خودش را بسازد.
هر چند عموماً سعی کردهاند این تجربهها را از منظر مردم تجربه شده نقد کنند، نقد و بررسی این تجربهها از منظر گفتمانهای سفرنامهنویسی بیش از همه در کار « ادوارد سعید» (1371) در شرقشناسی تبلور یافته است. شرقشناسی برخلاف نقد سنتی که مبتنی بر هرمنوتیک رمانتیک و بازسازی معنا بود به دنبال ساختارهای گفتمانی تولید، استحکام و توزیع دانشی ژئوپلیتیک دربارۀ شرق و برای سلطه بر شرق بود.
اما فارغ از همۀ اینها، نگاه از بیرون به فرهنگ، فواید و کاربردهای خاص خودش را دارد. هر چند ناظر بیرونی امکان فهم لایههای عمیق فرهنگ را در وهلۀ نخست ندارد، همین موقعیت بیرونی او و دخیل نبودنش در تار و پود تعلقات و تعاملهای اعضای جامعه و فرهنگ، به او این امکان را میدهد که درک خاصی از فرهنگ و عملکرد آن داشته باشد. به عبارت دیگر، ناظر بیرونی وجوهی را میبیند که کنشگران و حاملان فرهنگ به دلیل غرق بودن در فضای فرهنگی، امکان دیدن آن وجوه را ندارد یا آنقدر دشوار است که با چشم تخصصی و تجربهها و تمرینهای خاص امکان دیدنش را دارند.
همانطور که نگاه بیرونی را میتوان به غرضورزی و بدفهمی و حتی نفهمیدن متهم کرد، نگاه درونی را هم میتوان به تعصب و کلیشههای ارزشی و خودشیفتگی متهم کرد. از آنجا که هر فهمی درآمیخته با این ارزشها و الگوهای پیشینی فهم است، فهم اصیل را باید فهمی پویا و سیال و از خلال گفتگوی بین فهمهای گوناگون جستوجو کرد؛ فهمی که هر چه بیشتر به بینالاذهان عاملان درونی و بیرونی نزدیک است. در این کتاب نیز به دنبال بررسی تصویر فرهنگ و شخصیت ایرانیان نزد سفرنامهنویسان غربی در چهار قرن اخیر است؛ البته بیش از همه بر نحوه و فرایندهای برساخته شدن این تصویر تأکید دارد.
این کتاب حاصل نوشتارهایی است که از سال 1383 بهواسطۀ شروع پژوهشی در زمینۀ سفرنامهها شکل گرفت. بازبینی و بازآرایی این نوشتارها، در نهایت در قالب این کتاب ارائه شده است و سعی شده نگاه جدیدی به سفرنامهها و مدل فهم و تحلیل آنها شود؛ نگاهی که فارغ از اتهام غرضورزی یا تعصب باشد. برای این کار از سنت «هرمنوتیک گادامری» استفاده شده است.
مهمترین دغدغۀ هرمنوتیک فلسفی، واقعۀ فهم است. مسئلۀ اصلی برای «گادامر»، ایجاد موازین خاصی برای هدایت فهم نیست؛ بلکه او میخواهد خودِ پدیدار فهم را آشکار کند؛ تجربۀ فهم در کل تجربۀ انسان از جهان مسئلۀ اصلی اوست. برای گادامر، فهم شیوۀ بودن ما در جهان است و همواره واقعهای تاریخی و دیالکتیکی و زبانی است.
گادمرا تأکید خاصی بر زبان دارد. هستی انسان و در نهایت واقعۀ فهم، همه اموری زبانی است. براساس تحلیل گادامر از سنت و تاریخ، سنت هر اثری چیزی جز مجموعهای از تفاسیر و فهمهای پیشینیان از آن اثر نیست. اگر فهم و تفسیر، سرشتی زبانی داشته باشد، تاریخ و سنت هر اثر چیزی جز مجموعهای از تفاسیر و فهمهای پیشینیان از آن اثر نیست. اگر فهم و تفسیر، سرشتی زبانی داشته باشد، تاریخ و سنت هر اثر نیز زبانی خواهد بود و تایخ اثرگذار، چیزی جز تأثیر این زبانها در عمل فهم نخواهد بود. گادامر برای بررسی این مسئله منظومهای از مفاهیم از جمله افق معنایی، تاریخ اثر، تاریخ اثرگذار، حلقۀ هرمنوتیکی و ... استفاده میکند که بسط بیشتر این مفاهیم و اندیشههای گادامر را به فصل مربوط به آن ارجام میشود.
براساس این رویکرد گادامری، فهم بیگانگان در قالب سفرنامهها همان چیزی است که در دسترس ما قرار دارد و نمیتوان بهسادگی همۀ آنها را آدمهای مغرض و بیمارگونهای تصور کرد. بنابراین، بهتر است این توصیفهای سفرنامهها را در قالب برخی ویژگیهای فهم انسانی از امور (هم امور داخلی و هم امور خارجی) تحلیل کرد. مسئلۀ اصلی فقط این نیست که آنها چگونه این فهم را به دست آوردهاند.
در این کتاب تلاش شده از منظر هرمنوتیکی این فهم سفرنامهنویسان بررسی شود. به همین دلیل ابتدا نگاهی اجمالی به هرمنوتیک گادامر به مبنای نظری و مفهومی در این کتاب دارد و سپس رخداد فهم در سفرنامهها و چگونگی شکلگیری فهم سفرنامهنویسان از جامعۀ ایرانی را بررسی شده است.
در فصلهای بعد به فرهنگ و شخصیت ایرانی و جنسیت در سفرنامه اشاره شده است. در این فصول تلاش شده نشان داده شود چگونه جنسیت در سفرنامهها هم به مثابۀ عامل فهم (یعنی زن یا مرد بودن سفرنامهنویس) و هم به منزلۀ سوژۀ فهم (فهم زنان و مردان ایرانی از طرف سفرنامهنویس) نقش مهم و مؤثری دارد.
در فصل «از حیرت تا مکالمه» تلاش شده این مسئلۀ فهم را به شیوهای معکوس دربارۀ سفرنامههای ایرانیان به غرب بررسی شده تا نشان دهد که چگونه مختصات و مقتضیات فهم همانقدر برای سفرنامههای خارجی در ایران معتبر است که برای سفرنامههای ایرانیان در خارج. بنابراین، مسئلۀ اصلی در مطالعۀ سفرنامهها را باید از پروبلماتیک صدق و اعتبار و غرضورزی خارج کرد و در قالب الزامات و مقتضیات فهم و شناخت انسانی مدنظر قرار داد.
این کتاب در پی بررسی همۀ سفرنامهها نبوده، بلکه تلاش کرده این رویکرد هرمنوتیکی در تحلیل فهم میان فرهنگی را با ارجاع به تعدادی از سفرنامهها بررسی کند. به همین دلیل این کتاب بیش از آنکه کتابی در تحلیل سفرنامهها باشد، کتابی است برای تحلیل فهم میانفرهنگی و اهمیت سفرنامهها در این زمینه.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
فصل اول: فهم را چگونه باید فهمید
فصل دوم: فهم سفرنامهنویسان
بخش اول: رخداد فهم در سفرنامهها
بخش دوم: مسوله اعتبار و صدق در سفرنامهها
فصل سوم: فردگرایی و جمعگرایی ایرانیان در سفرنامههای خارجی
فصل چهارم: فرهنگ و شخصیت ایرانیان در سفرنامهها
فصل پنجم: جنسیت و سفرنامهها
فصل ششم: از حیرت تا مکالمه
نتیجهگیری
منابع
پربازدید ها بیشتر ...
مطالعات ادبی هرمنوتیک متنشناختی
مهیار علویمقدمتأویل و رویکرد هرمنوتیکی، باعث افزایش بهرهگیری هر چه بیشتر خواننده از ارزشهای شناختهنشدۀ متن میش
پابرهنه در برادوی: زندگی و آثار نیل سایمون
مجید مصطفوینیل سایمون (1927 ـ 2018) یکی از پرکارترین، موفقترین و محبوبترین نمایشنامهنویسان جهان و یکی از بهت
نظری یافت نشد.