معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شمارۀ چهل وپنجم از فصلنامۀ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دریچه ویژۀ پاییز 1396 منتشر شده است.

در این شماره بیست نوشتار و مقاله در خصوص ادبیات فارسی، متون کهن، شعر فارسی و ..... آورده شده است که در ادامه بر برخی از نوشتارهای این شماره نظری می‌افکنیم.

نوشتار دکتر پورجوادی دربارۀ نقش فرهنگی خاندان‌ها در جامعۀ قدیم است. این مقالۀ مختصر در همایشی که در اول اردیبهشت 1395 در کاشان برگزار شد، قرائت شده است. در این مقاله از چشم‌اندازی کلی به خاندان‌ها و نقش فرهنگی آنها نگاه شده و نگارنده بیشتر به منابعی ارجاع داده است که با آنها کم و بیش آشنا بوده است. در این نوشتار دربارۀ خاندان صوفی می‌خوانیم: «خاندان‌های صوفی که از قرن پنجم به بعد در شهرهای مختلف ایران شکل گرفتند، عبارتند از: خاندان ابوسعید ابوالخیر و خاندان قشیری‌ها در نیشابور، خاندان سیف‌الدین باخرزی، خاندان جامی که خاندان شیخ احمد جام معروف به ژنده‌پیل بودند، خاندان حمویه در خراسان، خاندان روزبهان بقلی در شیراز، خاندان جلال‌الدین رومی (مولوی) در قونیه، خاندان شاه نعمت‌الله ولی در ماهان و کرمان، خاندان صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل. برخی از این خاندان‌ها چند شاخه می‌شدند. خاندان نعمت‌اللهی پس از درگذشت شاه نعمت‌الله دو یا سه شعبه شدند که برخی به دکن رفتند و برخی به یزد و برخی هم به کرمان». (ص 25)

یکی دیگر از نوشتارهای این شماره دربارۀ دو نسخه از کهن‌ترین نسخه‌های سفرنامۀ ناصرخسرو می‌باشد. قدیمی‌ترین نسخۀ سفرنامه که همۀ نسخه‌های دیگر از روی آن تصحیح شده‌اند، نسخۀ معروف به نسخۀ پاریس است که خاورشناس فرانسوی شارل شفر برای اولین بار آن را در سال 1881 در پاریس همراه با ترجمۀ فرانسوی آن منتشر کرد. این نسخه در سال 1294 قمری نوشته شده است. در این نوشتار نویسنده به توصیف و مقایسۀ دو نسخۀ دیگر از سفرنامۀ ناصرخسرو پرداخته که یکی از آنها تاریخ 1102 قمری و دیگری نسخه‌ای است که به شیوۀ سنگی در سال 1882 میلادی (یک سال پس از انتشار نسخۀ شارل شفر) در دهلی منتشر شده است. نویسنده بر اساس این دو نسخه تصحیح جدیدی از این سفرنامه را در دست انتشار دارد که بسیاری از مبهمات و مشکلات این سفرنامه را روشن می‌کند.

چهاردهمین مجلس از گفتگوهای مجید زهتاب با دکتر مهدی نوریان یکی دیگر از نوشتارهای این شماره را به خود اختصاص داده است. در بخشی از این گفتگو دربارۀ سیدجعفر شهیدی آمده است: «بله شهیدی اصلا یک مدتی اینطور که من از دیگران شنیده بودم، مثل سایه دکتر معین را دنبال می‌کرده است. می‌آمده همراهش و سر کلاس‌هایش می‌نشسته با اینکه این درس را نداشته و همیشه با دکتر معین بوده است. مرحوم قدسی خودمان، استاد منوچهر قدسی، می‌گفت ما دانشجوی دکتر معین بودیم، می‌دیدیم یک طلبۀ معمم عمامه سیاه با دکتر معین می‌آید توی کلاس. بعد فهمیدیم ایشان سیدجعفر شهیدی بوده است». (ص 127)

بررسی کارنامۀ شاعری شاملو به قلم دکتر یاحقی از دیگر نوشتارهای این شماره است. در ابتدای این نوشتار آمده است: «شاملو در میان شاعران معاصر، در حکم مِفصَل ادبیات ایران با خود و دنیای خارج است. او با ادبیات کلاسیک فارسی از یک‌طرف و ادب معاصر جهان از سوی دیگر آشناست. همین امر و جامعیت ادبی وی در زمینه‌های گوناگون از او چهره‌ای استثنایی و موفق ساخته است. توفیقی که حتی در زمان حیات خود او امری مسلم و نظرگیر بوده است». (ص 145)

در حاشیۀ شرق شوق دربارۀ یادداشت‌هایی بر کنار شرح حافظ دکتر حمید سعیدیان، برخی ابیات تأمل‌برانگیر شعر حافظ، بخشی دیگر دربارۀ سعدی و .... دیگر نوشتارها و مقالات این شماره را شکل می‌دهند.

فهرست مطالب این شماره:

فقر را چاره‌ای باید/ حسین ملایی

«واژه‌ها» به منزلۀ «مادرنهاد»‌ها/ دکتر عبدالحسین ساسان

بوروکراسی علم و شه دانش/ دکتر سعید خاقانی

نقش فرهنگی خاندان‌ها در جامعۀ قدیم/ دکتر نصرالله پورجوادی

صنعت گردشگری در اصفهان/ دکتر عبدالمهدی رجایی

فرانسه، سرزمین پناهندگی؟/ نگار یاحقی

کهن‌ترین نسخۀ سفرنامۀ ناصرخسرو/ دکتر محمدرضا توکلی صابری

آمیختگی نقد ادبی و مطالعات تصوف/ مصطفی جلیلی تقویان

زندگی و مرگ راوی در گرو روایتگری اوست/ محسن احمدوندی

غثّ و سمین دربارۀ أفصح المتکلَّمین(13)/ جویا جهانبخش

هنر برای هنر، هنر برای مردم، هنر برای پول/ دکتر مجد‌الدین کیوانی

بازگو از نجد و از یاران نجد/ مجید زهتاب

در حاشیۀ شرح شوق(6)/ دکتر محمدرضا ضیاء

شیر آهنگوه، شاعری از این گونه که بامداد بود/ دکتر محمدجعفر یاحقی

دقیقه‌ها، برخی ابیات تأمل‌برانگیز حافظ/ دکتر اصغر دادبه

شد خزان گلشن آشنایی/ دکتر مهدی فیروزیان

هزار و یک روز در دیدار با مارزلف/ دکتر ارنواز فیروزیان

«کی‌مرگی» یا اوتانازی، پایان کار کیخسرو در شاهنامه/ دکتر محمدرضا مصاحبی

چشم‌های ساده/ منیر عزتی

خورشید از من شعه می‌گیرد، اگر باشی/ لیلا معصومی نائینی