بوطیقای نو و هزارویکشب
خلاصه
در این کتاب چهارده مقاله آورده شده که در آنها برخی از قصههای هزارویکشب به شیوه نقد ادبی بررسی شدهاند.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
به نوشتۀ دانشنامۀ بریتانیکا اصولا داستاننویسی در ادبیات غرب مدیون هزار افسان، الف لیله و لیله یا هزارویکشب عبداللطیف تسوجی تبریزی متأخر است و این، شگفت نیست که این کتابخانۀ عظیم جهانی، تلاقیگاه اسطوره، حکایت، قصه، قصههای پریوار، ادبیات شفاهی و عامیانه است؛ اما ارزش دیگر این شاهکار روایی، به خاطر آمیزش فرهنگ و داستانهای هندی، ایرانی، عرب، یهود، یونان، روم و مصر و به تعبیر دقیقتر، «گفتمان فرهنگی ملل جهان» است.
با آنکه دربارۀ این شاهکار روایی اندک نوشته نشده است، خوانش حکایات این اثر با رویکرد «بوطیقای نو» یا «نقد و نظریۀ ادبی نو» تازگی دارد. به یک اعتبار میتوان گفت این کتاب، کوششی برای آغازی تازه و جدی در این جهتگرایی است.
در این کتاب چهارده مقاله آورده شده که در آنها برخی از قصههای هزارویکشب به شیوه نقد ادبی بررسی شدهاند.
در نوشتار اول به نقد کهنالگویی حکایت تاجالملوک پرداخته شده است: «حکایت تاجالملوک به عنوان حکایتی مستقل اما در ضمن حکایت ملکنعمان و فرزندان او در هزارویکشب عبداللطیف تسوجی در هفتادواندی صفحه آمده و «شهرزاد» آن را در طی سی شب برای «شهریار» روایت کرده است. آنچه در این حکایت بیش از هر چیز ذهنم را به خود مشغول میداشت، نخست غَنای بنمایههای روانشناختی آن بود که تنها، بررسی آرکیتایپی یونگ گره از آن میگشود و دو دیگر، بازتاب مستقیم همین بنمایهها از یک سو و حضور و تلفیق آشکار کسان این حکایت در بوفکور صادق هدایت از دیگر سو، اما در ساختاری متفاوت بود که به آن نیز پرداخته شده است».
مقاله دوم این کتاب «از ریختشناسی قصههای پریان تا حکایت علاءالدین ابوالشّامات» است. نقد ساختگرای قصههای عامیانه و پریان به گونهای قانونمند و تکاملیافته، مدیون ولادیمیر پراپ، زبانشناسی و نظریهپرداز روس است. پراپ در 1928 بر پایۀ مطالعه و بررسی ساختاری صد قصه از مجموعه قصههای عامیانۀ روسی تألیف ا. ن. آفاناسیف موفق شد اثر جاودانی خود ریختشناسی قصههای پریان را منتشر سازد، اما از آنجا که در کشور شوراهای آن روزگار، تعبیراتی چون «قصۀ پریان» را برنمیتافتند، ناشر ترجیح داد آن را با عنوان مردمپسندتر و رسمیتر ریختشناسی قصههای عامیانه انتشار دهد. پراپ برای تحلیل روایتشناسی قصهها، به سیویک کارکرد یا خویشکاری باور دارد. در این نوشتار بر پایۀ همین کارکردها به نقد ساختاری حکایت علاءالدین ابوالشامات در هزارویکشب عبداللطیف تسوجی پرداخته شده که از بیست کارکرد درنمیگذرد. سپس دربارۀ ارزیابی کار پراپ، ستایشگران و خردهگیران او گفته شده است.
«تقابلهای دوگانه در خوانش روانشناختی حکایت صیاد» سومین مقاله در این کتاب است که حکایت صیاد ـ که «شهرزاد» آن را در سومین شب همکناری خود با «ملک جوانبخت» میخواند ـ خود از چند حکایت کوچکتر تودرتو تشکیل شده است؛ اما آنچه در اینجا به آن پرداخته شده است تنها واپسین بخش آن است که در هزارویکشب با عنوان باقی حکایت صیاد مشخص شده است. آنچه در این حکایت میبینیم، نوعی سمتگیری ظریف از تقابل کسان به یگانگی و حرکت از تضاد میان آنان به وحدت است. ژرفنگری در حکایات هزارویکشب نشان میدهد که حرکت از «تقابلهای دو گانه» به «یگانگی»، گرانیگاه بیشتر حکایت ایت شاهکار داستانی است.
مقاله «از «حکایت عجیب و غریب» هزارویکشب تا داوود و سلیمان تورات» از جمله حکایات درازدامن، بیرنگونگار، خشک و سراسر آموزشی است که فضاسازی، رخدادها، اغراقهای بیش از اندازه و حشوهای قبیح مکرر، از ویژگیهای برجستۀ آن است و از آنجا که برخی سویههای منفی و شگردهای ناهنجار «قصه» بر این ویژگیها افزوده شده، حکایت بس ناهموار و بیزیور افتاده است. با این همه این حکایت به چند دلیلی تأملبرانگیز است: نخست، خاستگاههای یهودی، اسلامی حکایت است که از نقش و تأثیر امت موسی (ع) و تعصبات قومی دینی در هزارویکشب سخن میگوید. دو شخصتسازی راویان حکایت برپایۀ شخصیتهای بزرگ آیین و تاریخ قوم یهود یعنی «حضرت داوود» و «حضرت سلیمان» و آموزههای تورات است.
در مقاله «نقد کهنالگویی حکایت ملکشهرمان و قمرالزمان» چنین آمده است: «یونگ در نوشتهای با عنوان مناسبات میان «خود» و «ناخودآگاه»، رویارویی میان «خود» و «ناخودآگاه» و محتویات ناخودآگاه را «صورتهای کهنالگویی» مینامد. «کهنالگو»، عطیهای موروثی است که به آگاهی فردی شکل میدهد و باعث تحول آن میشود. کهنالگوها بر رفتار آدمیف عقاید و مفاهیمی که جنبۀ قومی، سطوح اخلاقی، مذهبی و فرهنگی مشخص دارند، تأثیر میگذارد. یونگ «از کهنالگوها» یا «صور ازلی» به عنوان «الگوهای رفتاری» زیستشناسان یاد میکند».
فهرست مطالب کتاب:
سخن پیشین
نقد کهنالگویی حکایت تاجالملوک
از ریختشناسی قصههای پریان تا حکایت علاءالدین ابوالشامات
تقابلهای دوگانه در خوانش روانشناختی حکایت صیاد
ناخودآگاه متن در حکایت مکر زنان
حکایت قمرالزمان و گوهری در نیمه راه حکایت و داستان لطیفهوار
حکایت ملکنعمان و فرزندانش به عنوان نوع ادبی «حکایت و قصه»
حکایت ملکنعمان و فرزندانش عناصر، شگردها و اهداف
حکایت حسن بصری و نورالسناء به عنوان «قصۀ پریوار» با رویکر لوفلر دلاشو
از «حکایت عجیب» و غریبِ هزارویکشب تا داوود و سلیمانِ تورات
نقد کهنالگویی حکایت ملکشهرمان و قمرالزمان
خوانش اسطورهای حکایت عبدالله برّی و بحری
از حکایت اسب آبنوس تا دستور زبان روایت تودوروف
گزارههای روانشناختی در هزارویکشب
خوانش حکایت ملکشهرمان و قمرالزمان با رویکرد «میانمتنی»
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
منابع مشابه
بوطیقای نو و خوانش فمنیستی (در آثاری از غزاله علیزاده، شهرنوش پارسیپور، منیرو روانیپور، زویا پیرزاد، میترا داور)
جواد اسحاقیاناین کتاب دربرگیرندۀ هفده مقاله در خوانش و نقد داستان کوتاه و رمان از شش نویسندۀ زن امروز ایران است.
دیگر آثار نویسنده
بوطیقای نو و خوانش فمنیستی (در آثاری از غزاله علیزاده، شهرنوش پارسیپور، منیرو روانیپور، زویا پیرزاد، میترا داور)
جواد اسحاقیاناین کتاب دربرگیرندۀ هفده مقاله در خوانش و نقد داستان کوتاه و رمان از شش نویسندۀ زن امروز ایران است.
نظری یافت نشد.