معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

جلد سوم از کتاب‌های «ساختار و مبانی ادبیات داستانی» نادر ابراهیمی با معنا، تعریف و کارکرد «براعت استهلال» (خوش‌آغازی) آغاز می‌شود و در پی آن انواع خوش‌آغازی در داستان‌های کهن معرفی می‌گردد.

براعت مصدر است به معنای رسیدن به کمال و درگذشتن از همگان، برتری یافتن در دانش و ادب و کمال و جمال. استهلال هم مصدر است به معنای ماه نو را دیدن یا آشکار شدن ماه نو. اما براعت استهلال صنعتی است ادبی و آن آغاز کردن سخنی است به گونه‌ای که کاملاً مناسب مقصود باشد و خوش افتد. یا براعت استهلال آن است که مصنف یا شاعر در ابتدای خطبۀ کتاب یا قصیده، الفاظی چند ایراد کند که خواننده به محض خواندن آن، از مقصد و مراد نویسنده و گوینده آگاه شود.

گابریل گارسیا مارکز می‌گوید: «یکی از دشوارترین کارها، نوشتن بند اول داستان است. من برای نوشتن این بند، ماه‌ها وقت صرف کرده‌ام و زمانی که آن را نوشته‌ام، دنبالۀ داستان بسیار آسان ادامه یافته است و درون‌مایه، سبک و لحن داستان خودبه‌خود شکل گرفته است. دست‌کم برای من، بند اول نوعی نمونۀ کار است که نشان می‌دهد بقیۀ کتاب چگونه خواهد بود. از همین روست که نوشتن یک مجموعه داستان کوتاه بسیار دشوارتر از نوشتن یک داستان بلند است ....».

براعت استهلال که نویسنده در این کتاب آن را «خوش‌آغازی» می‌نامد، در گذشتۀ ادب فارسی، غالباً در باب شعر و نظم به کار رفته است؛ چنان‌که اگر شاعری قصیده، قطعه یا غزلی می‌سرود و در محضر جمعی می‌خواند و مخاطبان در همان ابتدای شعر به وجد می‌آمدند و به تأیید و تحسین می‌پرداختند، نشانۀ براعت استهلال بود و قبول‌افتادن حرکت آغازین اثر.

تعریفی که نویسنده در آغاز این کتاب برای براعت استهلال آورده، به این ترتیب است: «مؤثر، مقبول، جمیل و جذاب آغازکردن (یا شدن) داستان، آن‌گونه که این آغاز، در ارتباط با، یا در خدمت یک یا چند عنصر از عناصر پایه در داستان باشد و نیز در ارتباط با سازه‌های اصلی و ساختار داستان.

در ادبیات ایران‌زمین بزرگ یا فلات ایران، با توجه به قدمت چندصدسالۀ اصطلاح براعت استهلال و پیشینۀ پنج‌هزارسالۀ انواع داستان، می‌توان قاطعانه گفت داستان‌نویسان و شاعران نامدار پیوسته به مسئلۀ خوش‌آغازی به عنوان یک امر فنی ـ هنری مستقل از فنون دیگر بلاغت می‌اندیشیده‌اند و وظیفه‌مندانه به آن می‌پرداخته‌اند؛ چنان‌که در بسیاری آثار داستانی، توجه به امر اساسی خطبه‌خوانی ـ که خطبه هم به معنای سخنوری و موعظه است و هم به معنای مقدمۀ اثر و ابتدای کتاب و مدخل ـ به ظرافت ملاحظاتی یافت می‌شود.

قطعی است که عناصر شخصیت، زبان، فضا، حرکت، محتوا، تصویر و بافت قابلیت آن را دارند که در آغاز داستان، مطرح شوند و خوش‌آغازی در خدمت یک یا چند عنصر از این عناصر درآید. در نتیجه در وهلۀ نخست با هشت نوع خوش‌آغازی روبرو هستیم: خوش‌آغازی موضوعی (مربوط به موضوع)، خوش‌آغازی شخصیتی، خوش‌آغازی زبانی و بیانی (سبکی، بلاغتی، نگارشی)، خوش‌آغازی فضاساز، خوش‌آغازی حرکتی، خوش‌آغازی محتوایی، خوش‌آغازی تصویری، خوش‌آغازی بافتی.

نادر ابراهیمی در بخش اول این کتاب به تعریف براعت استهلال از نظر لغوی و اصطلاحی پرداخته و سپس در بخش‌های دیگر کتاب، انواع این گونه را برشمرده و تعریف کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن نویسنده

یادداشت

1. معنا، تعریف و کارکرد خوش‌آغازی

2. انواع خوش‌آغازی

3. استهلال موضوعی

4. استهلال شخصیتی

5. استهلال زبانی و بیانی

6. استهلال فضایی و حرکتی

7. استهلال محتوایی

8. استهلال تصویری

9. استهلال بافتی

10. استهلال سبک

11. استهلال مرکب و ممزوج

12. گونه‌های دیگر

13. پایانه