معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بزرگ علوی نزدیک به یک قرن زیست. حوادث سهمگینی را از سر گذراند و زندگی پرماجرایی داشت. زندگی بزرگ علوی را در دو زمینه باید شناخت؛ یکی بعد ادبی و دیگری بعد سیاسی. خودش در جایی گفته است که هدایت او را به دنیای ادبیات کشانید و دکتر ارانی با سیاست آشنایش ساخت.

بزرگ علوی در محلۀ چاله‌میدان در 13 بهمن 1282 بدنیا آمد. یک‌ساله بود که صدای توپ مشروطیت به صدا درآمد. شرح کامل زندگی بزرگ علوی در طی مقالات این کتاب به تفصیل آمده است.

ترک ایران در سال 1332 بزرگ علوی را وارد مرحلۀ دیگری از زندگیش کرد که در طی گفتگو با حمید احمدی از آن دوره یاد کرده است.

دوران زندگی در مهاجرت علوی را بیشتر در فضای کارهای تحقیقاتی قرار داد. تألیف فرهنگ فارسی ـ آلمانی که با همکاری هاینریش یونکر ایران‌شناس آلمانی انجام شد حاصل همین دوره است. از دیگر فعالیت‌های پژوهشی علوی در دوران مهاجرت که زمینۀ آموزشی و دانشگاهی نیز داشت، می‌توان از کتاب‌های «تاریخ ادبیات معاصر ایران»، «ترجمه بعضی از داستان‌های هدایت به آلمانی»، ترجمه کتاب ارزشمند نولدکه که تحت عنوان «حماسه‌سرایی در ایران» منتشر شده نام برد.

در اینجا باید از جریانی که پیش از مهاجرت در زندگی او نقش عمده‌ای داشت یاد کرد. شکل‌گیری گروه «ربعه» و مباحثات و ملاقات‌های این گروه در رشد ادبی و آگاهی جمعی هر کدام از این چهار نفر صادق هدایت، مجتبی مینوی، مسعود فرزاد و بزرگ علوی نقش عمده‌ای داشته است.

نام بزرگ علوی با داستان‌نویسی در ایران همراه است. بزرگ علوی در کنار سیدمحمدعلی جمالزاده، صادق هدایت و صادق چوبک یکی از چهار پایه‌گذار شیوۀ داستان‌نویسی در ایران است. شیوۀ نویسندگی علوی از آغاز با شیوۀ جمالزاده و هدایت کاملاً متفاوت بوده است. مشهورترین کتاب علوی رمان «چشمهایش» است که به چند زبان ترجمه شده و یکی از ده رمان ماندگار زبان فارسی محسوب می‌شود.

آثار داستانی بزرگ علوی بدون تردید ویژگی‌های زندگی مردم ایران را طی یک دوره تاریخی در خود ثبت کرده است.

بزرگ علوی سرانجام در روز دوشنبه 28 بهمن ماه بر اثر سکتۀ قلبی در شهر برلین درگذشت و در گورستانی که پدرش در آن مدفون است، به خاک سپرده شد.

این کتاب مجموعه‌ای است از مقالاتی که دربارۀ زندگی و آثار علوی توسط نویسندگان و منتقدان داخل و خارج کشور نگاشته شده و سعی شده است دربرگیرندۀ تمامی زمینه‌های ادبی، اجتماعی و سیاسی علوی باشد.

به دلیل محدودیت صفحات کتاب مقالات از میان صدها مقاله انتخاب شده است. این مجموعه منبع و مرجع خوبی برای محققان و پژوهشگران ادبیات معاصر به‌ویژه بزرگ علوی است. در ابتدای کتاب سال‌شمار زندگی و آثار بزرگ علوی و در انتها هم کتاب‌شناسی کامل آثار و مقالاتی که دربارۀ او نوشته شده در بخش ضمائم آورده شده است.

همچنین در آخر کتاب نامه‌های بزرگ علوی به باقر مؤمنی، سیدمحمدعلی جمالزاده، ایرج افشار و نامه‌های بزرگ علوی دربارۀ کتاب اخلاق ناصری آورده شده است.

در ادامه مروری بر برخی نوشته‌های این کتاب دربارۀ بزرگ علوی داریم.

علی‌اکبر کسمایی در مورد او چنین می‌نویسد: «چنین نویسنده‌یی، پیش از هر چیزی، برای انسان به‌طور مطلق می‌نویسد و ازین‌روست که وقتی می‌بینیم «بزرگ علوی» در داستان «نامه‌ها» «انسان» را به‌طور اعم ننگریسته است، کارش متکلف و غیرطبیعی از آب در می‌آید و این چیزی است که در مقام سنجش با مجموع آثار «بزرگ علوی» نیز سازگار به نظر می‌آید. ایران نیازمند داستان‌نویسان توانایی است که اصول و ارزش‌های انسانی را کشف کنند و در عین حال تعبیرهای نو و شکل‌های هنرمندانۀ اصیلی در بیان فارسی به کار برند و فارغ از هر تعصب و مصون از هر رنگ تعلق، با روح بلند و عمیق انسانی و دور از آلایش‌های امروزی و بی‌نیاز از فریب‌های تمدن مادی، تنها در خدمت فرهنگ و ادب پارسی و برای باروری اندیشۀ ایرانی بکوشند تا بتوانند نهال درخت هزارسالۀ نثر پارسی را در زمینه‌های داستان‌نویسی جدید با الهام از زندگی ایرانی و مردم ایران بپرورانند و در عین حال که صورتگر چهره‌های ایرانی هستند، نمایشگر چهرۀ درخشان انسانی به عظمت قهرمان «چشمهایش» باشند». (ص101)

پرویز ناتل خانلری در مقاله‌ای با عنوان «خاطراتی از بزرگ علوی» در مورد او چنین می‌نویسد: «علوی مردی بود لطیف می‌اندیشید و بسیار احساساتی بود. از لحاظ ساختمانی مردی بود توانا و سالم و از نظر اجتماعی آدمی بود پای‌بند اصول معتقدات خویش. از اداهای هنرمندانه به شدت دوری و بیزاری می‌جست و سرگردانی و خراب‌کاری و آنارشیسم در روحیه‌اش وجود نداشت. دربارۀ آثار علوی باید یک نکته را پیش از هر چیز تذکر داد و آن این است که علوی از گروه نویسندگان ردیف هدایت ـ جمالزاده نبود. من خوب به خاطر دارم در سخنرانی خود در کنگرۀ نویسندگان او را تقریبا هم‌مکتب هدایت قلمداد کردم و هدایت به من تذکر داد که شیوۀ علوی با روش او کاملاً متفاوت است و بعدها هم که کارهای بعدی علوی منتشر شد این تمایز به خوبی نمودار گردید. بسیاری از آثار علوی جنبۀ رمانتیک دارد و شاید بهترین نوشته‌های او آنهایی است که در آنها احساسات و عواطف طبیعی و عادی بشری وصف شده است». (ص 235)

علی‌اشرف درویشیان چنین می‌نویسد: «نویسنده و هنرمندی که از عمق فاجعه می‌آید، چشمانی پرخون و گوشی با پرده‌های پاره دارد؛ درست مانند فردی که از میان ویرانه‌‌ای بمباران شده، با جسد فرزند دردانه‌ای روی دست، بیرون آمده باشد. پس چنین نویسنده‌ای در کشاکش زندگی، مبارزه و مرگ قلم می زند. او در میان مردم است و می‌داند که به درستی، جهان بدون مردم، جهانی بیهوده و یاوه است. گر چه نویسنده تنها از خاطرات خود نمی‌نویسد؛ (خاطراتی همراه با فداکاری‌ها و نیز خیانت‌ها) ناچار در آثارش ردی به جا خواهد گذاشت». (ص 69)

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه/ علی دهباشی

1. سالشمار زندگی و آثار بزرگ علوی/ حسن میرعابدینی

2. بزرگ علوی در گفت‌وگو با جلال سرفراز

3. دوستی هفتادساله با دودمان «علوی»/ سیدمحمدعلی جمال‌زاده

4. بزرگ علوی، زندۀ بیدار/ غلامحسین ساعدی (گوهر مراد)

5. بزرگ علوی بزرگمرد ادبیات ستیز و تعمق/ علی اشرف درویشیان

6. بزرگ علوی، رمانتیست انقلابی/ زکریا مهرور

7. پیر داستانسرایان/ رهنورد زریاب

8. بزرگ علوی/ علی‌اکبر کسمایی

9. گروه ادبی «ربعه» چگونه شکل گرفت؟/ علی محمد هنر

10. بزرگ علوی جوان/ باقر مؤمنی

11. مرتضی علوی ر یک مصاحبه سه نفری 1927 ـ 1305/ خسرو شاکری

12. نخستین آشنایی من با «بزرگ علوی»/ حمید احمدی

13. دربارۀ آقابزرگ/ گفت‌وگو با باقر مؤمنی

14. نخستین دیدار با بزرگ علوی/ محمود فلکی

15. از گذشته‌های دور و نزدیک/ فریدون تنکابنی

16. بزرگ علوی در کانون نویسندگان ایران/ اصغر واقدی

17. سه روح در یک بدن/ نادر نادر‌پور

18. بت کوچک ما/ ابوسیمین محمد یمکانی (محمدتقی دامغانی)

19. خداحافظ آقابزرگ/ رامین جهانبگلو

20. مردی تنها، با افکار والای انسانی/ فیروز حجازی

21. آخرین نامدار پنجاه و سه نفر/ رضا مرزبان

22. خاطراتی از بزرگ علوی/ دکتر پرویز ناتل خانلری

23. آقابزرگ/ شاهرخ مسکوب

24. دیداری کوتاه با بزرگ علوی/ نسیم خاکسار

25. ماجرای هفتادمین سال تولد بزرگ علوی/ محمد عاصمی

26. آنها که لباس تاریخ به تن کرده‌اند/ اسماعیل نوری‌علاء

27. فرزاد، انسان رنجیده و ستیزگر/ بزرگ علوی

28. نامۀ سرگشاده/ نادر نادرپور

29. خالق «چشمهایش» و «گیله‌مرد» خاموش شد/ نصرت‌الله نوح

30. در سوگ یار هدایت و همکار ارانی/ دکتر انور خامه‌ای

31. از هر چه رفته علوی داستان‌نویس است/ هوشنگ گلشیری

32. خاطراتی از برادرم بزرگ علوی/ نجمی علوی

33. بازآفرینی واقعیت/ محمدعلی سپانلو

34. چشمهایش/ بزرگ علوی

35. اثر ماندگار در چشم زمانه/ رضا رحیمی

36. «چشمهایش» گزینشی میان عشق یا سیاست!/ سیامک وکیلی

37. نقد و بررسی رمان «چشمهایش»/ محمود درگاهی

38. نگاهی بر «چشم‌هایش»/ حسن کامشاد

39. «چشمهایش» و من/ عفت داداش‌پور

40. نقد رمان «چشمهایش»/ میمنت میرصادقی (ذوالقدر)

41. گلیه‌مرد/ بزرگ علوی

42. تفسیر داستان «گلیه‌مرد»/ جمال میرصادقی

43. مردنویسی زن/ محمد بهارلو

44. هویت زنانه در آثار علوی/ نسترن موسوی

45. میرزا/ بزرگ علوی

46. بزرگ علوی و سرنوشت داستان «رقص مرگ»/ حمید احمدی

47. نقدی بر ورق پاره‌های زندان/ ارژنگ اسعد

48. چهل و سه سال زندگی در مهاجرت/ حمید احمدی

49. نویسندگی در غربت/ بزرگ علوی

50. می‌خواستم نویسنده شوم/ بزرگ علوی

51. «موریانه» کار جدید «بزرگ علوی»/ محمود نفیسی

52. آیا «موریانه» آقای بزرگ علوی .../ اسماعیل جمشیدی

53. مصدق و شاه/ بزرگ علوی

54. شرح سیاحت ایران/ بزرگ علوی

55. دربارۀ افسون و افسانه/ بزرگ علوی

56. دربارۀ شوهر آهو خانم/ بزرگ علوی

57. بر مزار آقابزرگ/ مهدی روشندل

58. بزرگ علویف چهرۀ مطرح ادبیات معاصر ایران/ هوشنگ اتحاد

59. نامه‌های بزرگ علوی به باقر مؤمنی

60. نامۀ بزرگ علوی به سیدمحمدعلی جمالزاده

61. نامه‌های برلن از علوی به ایرج افشار

62. نامه‌ای از بزرگ علوی دربارۀ کتاب اخلاق ناصری

63. نامه‌هایی از بزرگ علوی

64. کتابشناسی بزرگ علوی/ ناهید حبیبی آزاد