معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب تلاشی است جهت شناسایی زوایای پنهان‌منش، روش و هنر پیشینیان در سرزمین کهن ایران جهت بسط و گسترش این فرهنگ غنی در پیشگاه آیندگان می‌باشد.

سکه‌های ساسانی گنجینه‌‌های نفیسی از تاریخ، فرهنگ، مذهب، هنر و پیشینۀ ایران باستان هستند. سکه‌ها در واقع هنر و فرهنگ ساسانی را دقیق‌تر و کامل‌تر نمایان‌گر می‌سازند.

از پادشاهان دورۀ ساسانی که حدود چهار قرن بر ایران حکومت می‌کردند، سکه‌های متنوعی موجود است که هر کدام از آنها نمایانگر سلیقه، اعتقادات و میزان بزرگی و عظمت پادشاه مذکور است. مسکوکات ساسانی سیمین و مسین و به ندرت زرین در مبادلات تجاری در منطقه‌ای وسیع جریان داشت. در شهرها، استعمال سکه وسعت یافت و تعداد فراوانی از درهم‌های سیمین ساسانیان در ایران یا در ممالک مجاور استفاده شده است.

طبق نظر گیرشمن پول‌های ایران در زمان ساسانیان از رونق و اعتبار زیادی برخوردار بوده و در نواحی بسیاری به عنوان پول رایج و معتبر از آنها استفاده می‌شده، به طوری که از کنار رود دجله گرفته تا کنار رود سند و از بیابان‌های عربستان گرفته تا بیابان‌های سیستان رواج داشته و به همین جهت در بازرگانی مشرق‌زمین بسیار رایج شده و حتی مللی که در مرزهای ایران بوده‌اند از سکه‌های ساسانی تقلید کرده‌اند و عده‌ای کثیر سکه‌هایی زده‌اند که بسیاری از آنها سجع‌ها مخصوص و خصوصیاتی دارند که به‌آسانی می توان تشخیص داد؛ ولی در عوض سکه‌های دیگر هم هست که بد تقلید کرده‌اند و خطوط آنها خوانده نمی‌شود.

از سکه‌های این دوره نه‌تنها در ایران و در دورۀ ساسانی بلکه در ممالک دیگر و حتی پس از انقراض ساسانیان در قسمت عمده‌ای از آسیا و اروپا رواج داشته است و عرب‌ها نه‌تنها آنها را از رونق نینداخته، بلکه از نقوش روی آنها نیز بهره برده‌اند.

مسکوکات ساسانی نخستین بار توسط پاروک در سال 1924 میلادی به طور منظم فهرست‌بندی شده و در دوران معاصر نیز گوبل (1954 م) آنها را روشمندانه طبقه‌بندی کرده است. باید گفت این مسکوکات، از نظر نوع کاملاً شرقی و از هر نوع تأثیر یونانی به دور هستند. سکه‌های ساسانی علاوه بر ارزش اقتصادی، فایده‌ای مهم در تاریخ دارند و آن اینکه در روی هر سکه، نقش هر پادشاهی که به نام او سکه ضرب شده دیده می‌شود که هر کدام دارای تاجی مخصوص به خود هستند که این مسئله خود مهم‌ترین راهنما برای شناخت شاهان آن دوره و تشخیص سکه‌های مربوط به آنها می‌باشد.

با ضرب سری جدید سکه‌های اردشیر تغییرات عمده‌ای در سکه‌ها صورت گرفت، بدین ترتیب که نیم‌رخ پادشاه برخلاف سکه‌های اشکانی، به سمت راست بوده و نام پادشاه با اوصاف آن بر حاشیۀ سکه با خط پهلوی ساسانی نوشته سده است. از نکات دیگر قابل اهمیت در این سکه‌ها، تصویر موجود در آنها است. تصاویر منقوش بر روی سکه‌ها از برجسته‌‌ترین هنر سکه‌سازی است که این هنر در دورۀ خسرو پرویز به اوج خود رسید. نقش روی سکه‌های ساسانی ریشه در تصویر شاهان پارس داشت و با هنر سکه‌زنی اشکانیان نیز پیوند خورده بود.

این کتاب پژوهشی پیرامون نقوش سکه‌های ساسانی از دیدگاه هنری است. در این پژوهش علائم و عناصر منقوش بر روی تعدادی از سکه‌های این دورۀ تاریخی مورد واکاوی قرار گرفته تا بلکه بتوان به بن‌مایه‌های فکری و سلیقۀ هنری موثر بر شکل‌گیری این نقوش دست یافت. بنابراین نگارنده در فصل ابتدایی کتاب می‌کوشد با شرح مختصری از تاریخ دورۀ ساسانی که برگرفته از اسناد و کتب معتبر تاریخی است، تصویری روشن‌تر از این دوره، برای خوانندگانی که احیاناً در این زمینه آشنایی کمتری دارند، ترسیم نماید.

در فصل دوم نیز با استفاده از روش آیکونوگرافی ـ آیکونولوژی تعداد 39 عدد سکه از سکه‌های دورۀ ساسانی موجود در گنجینۀ موزۀ ملی ملک به همراه تمامی عناصر موجود بر روی سکه، توسط مولف آنالیز خطی شده و مورد پژوهش قرار گرفته است. در این مرحله تک‌تک عناصر بصری موجود در سکه‌ها شناسایی و در مورد ساختار بصری آنها توضیحاتی ارائه شده است.

در ادامه هم‌زمان با تحلیل تاریخی سکه‌ها به پیوند عناصر موجود در آنها با تاریخ، مذهب و فرهنگ ایرانیان باستان پرداخته شده است و سرانجام در فصل پایانی، تفسیر کامل سکه‌ها از منظر نگارنده آورده شده است. در این بخش تمامی عناصر بصری دسته‌بندی شده و نسبت هر کدام از آنها با پادشاه، مذهب و فرهنگ او مشخص می‌گردد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول/ تاریخ عصر ساسانی

فصل دوم/ رویکرد آیکونوگرافی

فصل سوم/ تحلیل ساختاری سکه‌ها

منابع و ماخذ