معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فصلنامه پیام بهارستان، از نشریات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی است که در حوزه تصحیح، نقد و معرفی متون ایرانی و اسلامی منتشر می­شود.

بیست‌وهشتمین شماره از فصلنامۀ متن‌پژوهی پیام بهارستان پاییز و زمستان 1395 منتشر شده است. در این شماره پژوهش‌ها در پنج بخش به ترتیب ادبیات، تاریخ، رسائل، کتاب‌شناسی و پراکنده گردآوری شده است. در ادامه چکیدۀ برخی از پژوهش‌ها بیان می‌شود.

بخش ادبیات شامل این نوشتارها است: معرفی و بررسی متن نسخه «المجلد الثامن من معانی کتاب‌الله تعالی و تفسیر المنیر (تفسیر حدادی)، معرفی نسخه خطی منحصر به فرد کلیات شاه اسماعیل صفوی «خطایی» موجود در کتابخانه علامه جعفر سلطان القرّائی، نقد و بررسی نسخۀ خطی نفرهنگ مثنوی» از مؤلفی ناشناخته، معرفی مصطلحات صوفیه، اثر خواجه محمد پارسا (متوفی: 822 هجری) است.

اولین نوشتار معرفی و بررسی متن نسخه «المجلد الثامن من معانی کتاب‌الله تعالی و تفسیر المنیر (تفسیر حدادی)» (موزه توپقاپی ترکیه، کتابت 484 هـ.ق) می‌باشد که در چکیده این نوشتار آمده است: «المجلدالثامن من معانی کتاب‌الله تعالی و تفسیرالمنیر» یا «تفسیر حدادی»، نسخه خطی به شماره 209 کتعلق به بخش خزانه کتابخانه کاخ موزۀ توپقاپی (استانبول) است. این نسخه، تفسیر و ترجمه و جزء قرآن (جزء‌های شانزدهم و هفدهم) تصنیف «ابی نصر احمدبن محمدبن حمدان‌بن محمد حدادی» و کتابت و تذهیب «عثمان بن حسین وراق الغزنوی» (در سال 484 هـ ق) است. در این نسخه ابتدا آیات قرآن با خط زیبای کوفی شرقی نوشته شده و در ادامه ترجمه آیه، همراه تفسیرش با خط نسخ کوفه آمده است. این تفسیر را احتمال قریب به یقین باید از نوع چهارده پاره بدانیم. در این مقاله ابتدا ساختار متن و سپس عناصر بصری و زیبایی‌شناسی اثر را بررسی کرده‌اند. آیات بر اساس قانون مشخصی شماره‌گذاری شده‌اند. هر چند آیه، مجدد شماره‌گذاری شده و همۀ متن تقسیم‌بندی شده است. براساس هر تقسیم‌بندی، عنصر تزئینی مربوط، در حاشیه همان خط و برای همۀ قسمت‌ها، عبارات مخصوصش مثل: سجده، سوره، آیه، خبر و ... آمده است. در این مقاله هنر و کتابت نسخه به صورت کامل در مدخل‌های زیر بررسی شده است: شیوۀ نوشتار حروف «الف، پ، چ، ژ، گ، ی، ت، س، ج، د، ر، فاء اعجمی»، فصل و وصل کلمه‌ها، کلمه (مرکب، مشکول، عربی، کمیاب) تغییر مصوت‌ها و صامت‌ها، حرف، عدد صفت ضمیر، قید و تلفظ.

بخش تاریخ شامل نوشتارهای زیر است: اسامی و مواجب مستوفیان عصر ناصری (1272 ـ 1304 هـ ق)، دو لوح آهنی کتیبه‌دار متعلق به مقابر ری از سده ششم هجری، روایتی از وضعیت تشکیلات آستانه مقدسه و اوضاع اقتصادی و بهداشتی مشهد (در سال 1318 قمری)، بررسی موقوفه ناصری در شهر قم.

در اولین مقاله در بخش تاریخ به اسامی و مواجب مستوفیان عصر ناصر (1304ـ 1272هـ ق) پرداخته شده است. در این مقاله پس از بررسی مختصر نظام استیفاء و دیوانسالاری ایرانی و جایگاه آن در گذر تایخ و تعریف عناوین و درجات مستوفیان و تعریف انواع دفاتر و تنظیم ساختار دفتر استیفاء و مناصب مستوفیان به صورت جداول، به بازخوانی «کتابچه اسامی و مواجب مستوفیان عصر ناصری» پرداخته شده است.

در بخش رسائل دو تصحیح متن آورده شده است که اولین تصحیح «معرفی دست‌نویس اوستا از موزه زرتشتیان کرمان» است. دست‌نویس کرمان، یک دست‌نویس آیینی است که برای خواندن در یکی از آیین‌های اصلی زرتشتیان، یعنی مراسم یَزشن (یسنا خوانی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله به معرفی محتوا و ویژگی‌های کتابشناسی آن پرداخته شده است. و تصحیح دوم «کتابچۀ سفر سرخس از میرزا نصرالله خان مهندس» است. میرزا نصرالله مهندس در سال 1301 هـ .ق با حکمی از سوی آصف الدوله از مشهد رهسپار سرخس می‌شود. وی در این سفر ـ بنا به نوشتۀ خودش «نقطه به نقطه خط راه و آبادی‌های موجود و حالات سکنۀ هر محل را مشاهده و رسیدگی نموده، سیر هندسی این خط را تمام نموده» تا اینکه «به قلعۀ مبارکۀ ناصری سرخس وارد» و پس از بازگشت به مشهد رهسپار کلات می‌شود. رهاورد این سفر، «نقشۀ صحیحی» است که به ناصرالدین شاه تسلیم می‌شود. اصل دست‌نویس «کتابچۀ سفر سرخس» در مجموعۀ جناب آقای ناصرالدین حسن‌زاده نگهداری می‌شود.

در بخش کتابشناسی دو نوشتار آورده شده است. مروری بر آثار و تولیدات کتابخانۀ شاهزاده بایسنقرمیرزا در هرات، و

از بیاض تا سواد (کتابشناسی متون و رسائل منتشر در سال 1394).

در بخش پراکنده (دورِی از دریای متون (9)) چنین آورده شده: در این گفتار دو مطلب مورد بررسی قرار گرفته است: 1. درباره بدایع الحکم فی صنایع الکلم و مؤلف آنک بدایع الحکم، مجموعه‌ای از سروده‌های برگزیده عربی در موضوعات مختلف است که پدیدآورنده آن به‌درستی شناخته نشده است. در این مطلب، با توجه به نسخ موجود از این اثر، اطلاعات احتمالی دربارۀ مؤلف آن ارائه شده است. 2. اشعار فارسی در مونس الطالبین: مونس الطالبین، کتاب است در اخلاق و مسایل حکمی از محمدبن جلال اصفهانی، ملقب به دانا، دانشور سده 9 ق. در این اثر به موضوعات پنجاه گانه آن، به ابیاتی از شاعران متقدم و معاصر مولف، استناد شده است.

فهرست مطالب این شماره:

یادداشت مدیر مسئول

* ادبیات:

معرفی و بررسی متن نسخه «المجلد الثامن من معانی کتاب‌الله تعالی و تفسیرالمنیر (تفسیر حدادی)» (موزه توپقاپی ترکیه، کتابت 484 هـ ق)/ طاهره بزرگ‌زاده

معرفی نسخه خطی منحصر به فرد کلیات شاه اسماعیل صفوی «خطایی» موجود در کتابخانه علامه جعفر سلطان القرّائی/ محمدامین سلطان القرّائی

نقد و بررسی نسخه خطی «فرهنگ مثنوی» از مؤلّفی ناشناخته/ سیدامیر جهادی

معرفی مصطلحات صوفیه، اثر خواجه محمدپارسا (متوفی: 822 هجری)/ به کوشش غلام مصطفی خان ترجمه: لیلا عبدی خجسته

* تاریخ:

اسامی و مواجب مستوفیان عصر ناصری (1272 ـ 1304 هـ ق)/ اسدالله عبدلی آشتیانی

دو لوح آهنی کتیبه‌دار متعلق به مقابر ری از سده ششم هجری/ احمد خامه‌یار

روایتی از وضعیت تشکیلات آستانه مقدسه و اوضاع اقتصادی و بهداشتی مشهد (در سال 1318 قمری)/ به کوشش سیدمهدی سیدقطبی

بررسی موقوفه قنات ناصری در شهر قم/ احمد جمراسی

* رسائل:

معرفی دست‌نویس اوستا از موزه زرتشتیان کرمان/ به کوشش دکتر زهره برادران

کتابچۀ سفر سرخس از میرزا نصرالله خان مهندس/ به کوشش محمدحسین سلیمانی

* کتابشناسی:

مروری بر آثار و تولیدات کتابخانۀ شاهزاده بایسنقر میرزا در هرات/ طیبه بهشتی

از بیاض تا سواد (کتابشناسی متون و رسائل منتشره در سال 1394)/ سید سعید میرمحمد صادق

* پراکنده‌ها:

دُرَری از دریای متون (9)/ بهروز ایمانی