معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قرن چهاردهم خورشیدی، قرنی که از دل انقلاب مشروطه سربرآورد و کشور ما را در مسیر مدرنیزاسیون قرار داد، رو به پایان است. مردم ایران در طول این قرن تجربه‌های تلخ و شیرین بسیاری را از سر گذراندند. اکنون زمان آن فرا رسیده که ما ایرانیان کارنامۀ خود را در قرنی که پشت سر می‌گذاریم، از نو بگشاییم و در آن به دیدۀ تأمل و تفکر بنگریم. برای بازنگری در کارنامۀ قرنی که رو به پایان است، میراث ادبی و هنری این قرن بی‌گمان یکی از معتبرترین منابعی است که می‌توان به آن رجوع کرد. همان‌طور که درک تاریخ گذشتۀ ایران بدون مراجعه به آثار و اشعار رودکی، فردوسی، عطار و .... امکان‌پذیر نیست، برای درک صحیح تاریخ معاصر ایران و سایه‌روشن‌های سرگذشت مردم این کشور در قرنی که رو به پایان است، از بازخوانی آثار شاعران و نویسندگانی چون جمال‌زاده، نیما، هدایت، شاملو، ساعدی، گلشیری، دولت‌آبادی، بزرگ علوی و .... چشم‌پوشی نمی‌توان کرد. اینان هنرمندانی هستند که آمال و آرزوها، رنج‌ها و شادی‌ها، بیم‌ها و امیدها و عصارۀ روح و روان جمعی مردم ایران را در قرن حاضر صادقانه به تصویر کشیده‌اند.

امیرحسن چهل‌تن در مقدمۀ کتاب می‌گوید: «نوشتۀ حاضر نقد آثار دولت‌آبادی نیست که من خود را منتقد نمی‌دانم. این کتاب می‌تواند بازخوانی مجمل داستان‌های او به حساب آید. در این بازخوانی من جا به جا توضیحاتی داده‌ام و بر نکاتی انگشت گذاشته‌ام تا شاید مادۀ خام یک بررسی مفصل فراهم آمده باشد؛ من بر نشانه‌هایی تأکید کرده‌ام که گمان می‌کنم در بررسی آثار او اهمیتی ویژه دارند».

بخش آغازین کتاب، روایت‌گونه‌ای از زندگی محمود دولت‌آبادی است. در بخشی از این مطلب آمده است: «از سال 1340 تا 1353 و زمان دستگیری دولت‌آبادی تئاتر و داستان‌نویسی دوشادوش یکدیگر، ذهن و زندگی او را در تسخیر خویش دارند. او بعد از آن تئاتر را برای همیشه کنار می‌گذارد البته اگر انتشار نمایش‌نامه ققنوس یا فعالیت دولت‌آبادی را برای تشکیل سندیکای تئاتر در یکی‌دو سال بعد از انقلاب مستثنا کنیم؛ اما از پانزده‌سال هم‌نفسی با تئاتر و به‌ویژه بازیگری چیزهای زیادی برای او باقی مانده است که یکی هم ژست‌های هنرپیشه‌واری است که اینک کاملاً درونی و به وجهی از رفتار طبیعی و روزمره او تبدیل شده‌اند». (ص 18)

دولت‌آبادی از جمله نویسندگان مهمی است که درک اهمیت ایشان نسبتاً ساده است و این بیشتر از سبک کار او ناشی می‌شود تا هیچ چیز دیگری. تم داستان‌های او از همان آغاز بر دو مدار در حرکت است: روستا و شهر.

داستان «ته شب» اولین داستان چاپ‌شدۀ دولت‌آبادی است که در سال 1341 در مجلۀ آناهیتا منتشر شده است. این داستان روایت کوتاهی از شب‌گردی جوان مسئول و معصومی است که در تلخی اندوه‌باری که به آن دچار است سرانچام از خانۀ فقیرانۀ زوج پیر و مریضی سردر می‌آورد و ...... . «مشخصۀ بارز آثار دولت‌آبادی ندای امیدواری اوست در عین کلافگس و نگاه تلخ او به زندگی. این امیدواری از تربیت و آموزش روستایی او ناشی می‌شود که قناعت و صبوری ویژگیِ آن است و کاملاً با نگاه شهری هدایت مغایر است. اکبر قهرمان ته شب می‌گوید: "کهنگی مرگ را می‌بلعد و حیات پدیده جدید و کامل‌تری به جای آن می‌آفریند"». (ص 24)

در این کتاب داستان‌های دولت‌آبادی با نگاه نویسنده تحلیل و بررسی شده‌اند که این داستان‌ها به ترتیب نگارش دولت‌آبادی آورده شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

جهان آغاز می‌شود

ته شب، بیانیۀ یک نویسنده

ادبار و داستان‌های دیگر

هجرت سلیمان و سایه‌های خسته

بیابانی، نقطۀ عصیان

اولین سفر

اوسنه باباسبحان

باشبیرو؛ همدلی با تب و تاب دوران

گاواره‌بان؛ مقاومت در برابر سازوکار نظم جدید

مرد و عقیل، عقیل

از خم چمبر

دیدار بلوچ

جای خالی سلوچ

کلیدر؛ رمانی در ستایش کار و زندگی و طبیعت

مردم سالخورده در گذر ایام

سلوک مانیفیست ادبی دولت‌آبادی