معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب، جلد اول از کتاب ساختار و مبانی ادبیات داستانی، ماحصل تدریس چندسالۀ نادر ابراهیمی، نویسنده معاصر، در زمینه تحلیل و نقد هنر و ادبیات است. ابراهیمی در مقدمه می‌نویسد: «کتاب در طراحی نخستین، با توجه به جزوه‌ها و برگه‌های موجود، هفده جلد فرض شده. همچنین بایدهای این تألیف پژوهشی از دل شواهد و نمونه‌های بسیار استخراج شده و شهودی و ارشادی نیست و با ارائه تعاریف پایه جهت ورود به یک مبحث همراه است. هدف از نگارش این کتاب آشنایی مشتاقان و نوآموزان با مقدمات داستان‌نویسی است».

نویسندگی در این تألیف معمولاً به معنای داستان‌نویسی به کار برده شده و قلم‌زنی هم به معنای نوشتن غیرهنری و ضدهنری. داستان هم به دو تعریف به کار برده شده است: یکی کلی و عام و دیگری هنری و خاص که البته تعریف دوم مراد نویسنده و موضوع بحث و تحلیل است. به تعریف کلی و عام یعنی «هر واقعه در تداوم زمانی، طبیعی و منطقی‌اش» داستان نامیده می‌شود. اما به معنای هنری کلمه داستان بیان واقعه‌ای است که در آن یک مجموعه عنصر اساسی مانند شخصیت، زبان، فضا، ساختمان، موضوع، محتوا و .... حضور و نفوذ محتوم داشته باشد. بر اساس نیازها و اهداف انسانی متعینی خلق شده باشد و کارکرد زمان و روش‌های زمان‌بندی در آن نقشی خاص، ظریف، اندیشمندانه، تفکرطلب و بدون زائدی یافته باشد.

هدف از تألیف این کتاب جز این نیست که طالبان نویسندگی، از همان آغاز راه، آنچه را که تا به حال از لوازم نویسندگی بوده است، با اطمینان خاطر بشناسد، از سردرگمی و ابهام نسبت به گذشته و حال هنر داستان‌نویسی به درآیند و با گام‌های بلند استوار به سوی خلق آثار بی‌بدیل داستانی پیش بروند که داستان عین زندگی است و زندگی در بهترین شکل و با غنی‌ترین محتوای خود چیزی جز یک داستان کوتاه یا بلند نیست و این تنها داستان‌نویسان هستند که می‌توانند و باید از یک‌سو با نگاه‌کردن به حال و گذشته، تصویری دقیق از مشقات، مصائب، کم‌داشت‌ها و رؤیاهای انسان را در پیش رو نهند و از سوی دیگر با نگاه‌کردنی آرمان‌خواهانه و آرزومندانه به آینده، تصویرهایی از زندگی سعادت‌مندانه و آرمانی انسان فردا را. این کار به یقین نه از فلاسفه برمی‌آید، نه از سیاست‌پیشگان و نه از نظامیان، این کار اگر مقدور باشد، مقدّر داستان‌نویس است و بس.

لوازم و ابزارهای نویسندگی را نویسنده از «استعداد» آغاز کرده است و سپس به ترتیب دربارۀ انگیزه، هدفمندبودن، اراده به نویسندگی، احساس و عاطفۀ خاص، جهان‌بینی و اعتقاد، شرایط محیطی مناسب، تسلط بر زبان، سیاسی‌اندیش بودن، صبوری بی‌حساب، عشق و دوست‌داشتن، مطالعۀ عمومی، جماعت‌گرایی، خلوت‌گرایی و طبیعت‌گرایی سخن گفته است. روابط تردیدناپذیری میان تک‌تک لوازم نویسندگی وجود دارد که غالباً تفکیک هر یک را از دیگر لوازم دشوار و گاه ناممکن می‌سازد. گفته می‌شود: «داشتن احساس و عاطفۀ خاص» یکی از لازمه‌های نوشتن است و بعد در بخش ششم اشاره می‌شود به «شرایط محیطی مناسب»، همان شرایطی است که احساس و عاطفه را خاص و تلطیف می‌کند. از سوی دیگر روحیه‌ای که تحت شرایط محیطی مناسب، خاص و تلطیف شده باشد، روحیه‌ای است هنرمندانه و آمادۀ تولید هنری و این روحیه بسیار طبیعی است که نسبت به کودکان بسیار حساس باشد و عاشق سلامت و سعادت ایشان. یکی از راه‌های قطعیِ بلورین و شفاف‌کردن عاطفه، تماس مستمر با طبیعت است و راه‌های دیگر حضور در جامعه و تعمق در مسائل و مشکلات دیگران و خلوت‌گزینی و بریدن از خلق و به تفکر در تنهایی میدان‌دادن که شامل بخش‌های دوازده، سیزده و چهارده می‌شود. «انگیزه» می‌تواند سیاسی باشد که با لازمۀ هشتم یکی می‌شود و می‌تواند نوعی جهان‌بینی و اعتقاد اصولی باشد که با لازمۀ پنجم یکی می‌شود یا از هدفی متعالی سرچشمه بگیرد که با لازمۀ «هدفمندبودن». در واقع انگیزه یکی از لوازم دیگر است و یا یک مجموعه لوازم و برعکس. بنابراین جداسازی‌ها در این کتاب بیشتر جنبۀ صوری، موقتی و قراردادی دارد و به این دلیل است که کار برقراری ارتباط، شناخت و فراگیری را آسان و آسان‌تر کند.

فهرست مطالب کتاب:

سخن نویسنده

عریضه و درآمد کلام

1. آیا چیزی به نام استعداد وجود دارد؟

2. انگیزه

3. هدفمندبودن

4. اراده به نوشتن

5. احساس و عاطفۀ خاص

6. جهان‌بینی و اعتقاد

7. شرایط محیطی مناسب

8. تسلط بر زبان

9. سیاسی‌اندیش بودن

10. صبوری بی‌حساب

11. عشق و دوست‌داشتن

12. مطالعۀ عمومی

13. جماعت‌گرایی و خلوت‌گزینی

14. طبیعت‌گرایی

15. پایانه