معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

میشل فوکو معتقد بود: «این قرن (قرن بیستم) قرن دلوز خواهد بود». با اینکه نظر فوکو چندان دور از واقعیت نبود، اما تا آغاز قرن بیست‌ویکم، در ایران کمتر کسی ژیل دلوز را به درستی می‌شناخت.

دلوز آن قدر مهجور بود که نه کتاب‌هایش به فارسی ترجمه شده بود و نه حتی مقالاتی که بواسطه آن بتوان از این فیلسوف مهم و تاثیرگذار معاصر، شناخت درستی پیدا کرد. در بهترین حالت جز چند اشاره گذرا در دل مقالاتی تئوریک درباره او چیزی به فارسی یافت نمی‌شد؛ اما به یکباره ورق برگشت.

در نیمه دوم دهه هفتاد دلوز در ایران کشف شد و به یکباره از چنان شهرتی برخوردار شد که چند سال بعد، به هر جا که نگاه می‌کردیم، کتابی، مقاله‌ای، حرفی و ردی از او می‌دیدیم! انگار در ایران همه منتظر یک تلنگر بودند تا جبران کم‌توجهی گذشته را بکنند. چهار نوامبر ۱۹۹۵،که ژیل دلوز از پنجره آپارتمانش در پاریس پایین پرید و به زندگی خود پایان داد، هنوز در ایران شهرتی نداشت؛ اما کمی بعد به یک‌باره از چنان شهرتی برخوردار شد که به دوست اندیشمند و معروفش میشل فوکو پهلو می‌زد. پس دور از انتظار نیست اگر به تناسب این شهرت آثار گوناگونی هم درباره زندگی و اندیشه او منتشر شده‌اند. با این حال اما آنچه کمتر در مورد دلوز احساس می‌شود، شناختی توأم با آگاهی دقیق از آرای فلسفی اوست.

نویسنده در این کتاب بر روی دو جنبه کلیدی فلسفه دلوز متمرکز شده است و بستری را تدارک دیده تا  فلسفه دلوز، نخست به عنوان نظامی فلسفی و دوم به عنوان تلاشی انتقادی در معرض دید مخاطب قرار گیرد.

دلوز با وجود تنوع حوزه‌هایی که در آنها به فلسفه‌ورزی پرداخته، از نظام فلسفی خاص خود برخوردار بود و در واقع تنوع و گستردگی حوزه‌هایی که بدان‌ها اشاره کرده، حاصل به‌کارگیری این اندیشه به عنوان تلاشی انتقادی بود که با بردن نظام فلسفی خود در حوزه ادبیات و هنر بدان شکل داده بود.

اگر بخواهیم واقع‌بینانه به این ماجرا نگاه کنیم، شهرت ژیل دلوز بیش از هرچیز مدیون میراث فلسفی برجای مانده از اوست. میراثی که به تدریج رشته‌های آکادمیک متعددی را متأثر ساخت؛ رشته‌هایی نظیر فلسفه قاره‌ای، مطالعات سینمایی، نظریه‌‌های ادبی، نقد فرهنگی، نظریه‌های اجتماعی و سیاسی، مطالعات مسائل دگرباشان، نظریۀ هنر و معماری. وسعت دامنۀ تاثیرات ژیل دلوز ناشی از علاقه او به مطالعه در حوزه‌های مختلف و ایده‌گرفتن از این پرسه‌زنی‌های مطالعاتی بود. او به شکلی خلاقانه پای فلسفه و نظریات فیلسوفان بزرگی مانند نیچه، برگسون، فوکو، کانت، هیوم، لاکان، لایبنیتس، مارکس و اسپینوزا را به ساحت هنر و ادبیات می‌کشید و با تلقی هنرمندانی گوناگون از کافکا، بیکن و هیچکاک گرفته تا آیزنشتاین و هرتزوک در می‌آمیخت.

افزون بر این‌ها نباید از تأثیر فلسفه‌ورزی‌های او در حوزه سینما غافل شد. دلوز به قدرت تصویر آگاه بود و پیش‌بینی می‌کرد آینده بیش از هر هنری به سینما تعلق خواهد داشت که وسعت مخاطبان و دامنۀ تأثیرگذاری‌اش بسیار گسترده بود. او در آثار بسیاری مستقیم و غیرمستقیم به نظریه‌پردازی جدی در این حوزه پرداخت، کاری تا آن زمان کمتر توسط فیلسوفان بزرگ انجام شده بود و همین ویژگی بر دایره شهرت تأثیرگذاری نظریاتش افزوده است.

این کتاب به منزلۀ مقدمه‌ای بر فلسفۀ ژیل دلوز، آن را هم به عنوان نظامی فلسفی و هم به منزلۀ تلاشی انتقادی معرفی می‌کند. در تفکر دلوز راجع به برخی از مستحکم‌ترین، جاافتاده‌ترین و پردامنه‌ترین معتقدات مشترک ما دربارۀ اندیشه، تجربه و واقعیت پرسش‌هایی مطرح می‌شود؛ با این هدف که نوعی انقلاب در چگونگی اندیشیدن به وجود آورد. در تبیین دلوز از واقعیت، انسان جایگاه محدودی را به عنوان فرایندی اشغال می‌کند که در میان انبوه فرایندهای دیگری آشکار می شود که از آنها تبعیت می‌کند و با آنها روابط متقابل دارد.

ریدار دیو در این کتاب نشان می‌دهد نظام فلسفی دلوز، شامل فلسفه‌ای است درباره ذهن و جایگاه آن در واقعیت. «این فلسفه ذهن در حوزه‌های گوناگون واقعیت اجتماعی و شناخت‌شناسی کاربرد دارد و به پیدایش مجموعه‌ای از نظریه‌های بدیع در زمینه زبان، تمایلات جنسی، هنر، سیاست و تاریخ و علم می‌انجامد».

تلاش انتقادی به این نظام و کاربردهایش نیرو می‌بخشد و در فلسفه دلوز راجع به برخی از مستحکم‌ترین، جاافتاده‌ترین و پردامنه‌ترین معتقدات ما درباره اندیشه، تجربه و واقعیت پرسش‌هایی مطرح می‌شود و هدف نهایی دلوز از این پرسش‌افکنی، خلق نوعی انقلاب و تغییری بنیادین در چگونگی اندیشیدن ما است.

این کتاب حاضر افزون بر مقدمۀ جامع و خواندنی ریدار دیو درباره فلسفه دلوز، از شش فصل تشکیل شده است.

ریدار دیو در این کتاب به سیر تحول نظام فکری دلوز توجهی ویژه دارد، او با تقسیم‌بندی مسیر تحول اندیشه دلوز به سه دوره به ویژگی‌های این نظام فکری و تاثیر پذیری و تاثیرگذاری‌اش به جریان فلسفی قرن بیستم پرداخته است و در این رهگذر اشاراتی نیز به برنامه انتقادی او در حوزه‌های نظریه سیاسی، اخلاق، زیباشناسی و شناخت‌شناسی علوم انسانی دارد.

از دیگر ویژگی‌های این کتاب بخش‌هایی است که به شرح و بررسی آرا و افکار دلوز درباره فلسفه هنر اختصاص یافته و اندیشه و هنر  فرانسیس بیکن، نقاش مشهور ایرلندی و فرانتس کافکا از نگاه دلوز پرداخته که نوع نگاه او به این دوچهره به روشنی نشان‌دهنده دیدگاه‌های انتقادی اوست.

ریدار دیو فعالبت فلسفی دلوز را به سه مرحله جداگانه تقسیم می‌کند: از اوایل دهه ١٩٥٠ تا حوالی ١٩٧٠ که در این دوره دلوز نظریات مبتکرانه‌ای درباره زمان، زبان، نشانه‌ها و رابطه میان اندیشه و واقعیت ارائه داد و موقعیتش را در مقام فیلسوف و استاد تثبیت کرد.

از ١٩٧٠ تا اوایل دهه ١٩٨٠ که او همکاری نزدیکی با فلیکس گاتاری داشت و آنها کتاب مهمی درباره چیستی فلسفه نوشتند. و سرانجام از١٩٨٠ تا ١٩٩٥ که در این دوره، همکاری او با گاتاری کمرنگ شد و او به تنهایی سلسله کتاب‌هایی درباره هنر و حرفه فلسفه نوشت.

ریدار دیو در این کتاب به سیر تحول فلسفه دلوز با رعایت ترتیب زمانی پرداخته و با مرور این سه دوره نشان نشان می‌دهد چگونه  دلوز علم‌شناسی و متافیزیکی را که در در ابتدای زیست فکری خود پایه‌گذاری کرده بود با همکاری گاتاری به صورت اصولی متافیزیکی و نشانه‌شناختی در راستای یک نظریه‌ اجتماعی کلی و صوری به کار می‌بندد.
ریدار دیو اگر چه کتاب خود را با دید ارائه اثری مقدماتی نوشته است، اما پیچیدگی های نظریات دلوز و تنوع و گستردگی این نظریات از یکسو و پرداخت دقیق و غنی نویسنده از دیگر سو، کتاب حاضر را به اثری بدل کرده است که مطالعه آن اگرچه بسیار سودمند اما نیازمند آشنایی نسبی با مباحث فلسفی است. بنابراین برای علاقمندان پیگیر فلسفه و دانشجویان این رشته بهترین گزینه برای کسب شناخت مقدماتی و درست از فلسفه دلوز محسوب می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: درون‌ماندگاری و ذهنیت (سوبژ کتیویته)

فصل دوم: نشانه‌شناسی فرهنگی

فصل سوم: تاریخچه‌ای از فاعل شناسایی جدید

فصل چهارم: هستی‌شناسی اجتماعی

فصل پنجم: فلسفه و هنر

فصل ششم: نتیجه‌گیری: موضوع فلسفه

یادداشت‌ها

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی

واژه‌نامۀ فارسی به انگلیسی