معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شصتمین شماره از دوفصلنامۀ ویژه پژوهش‌های ادبی و متن‌شناختی منتشر شد که این شماره مشتمل بر شانزده نوشتار پژوهشی است. موضوع بیشتر پژوهش‌ها نقد، ادبیات فارسی و متن‌شناختی است. در ادامه چکیدۀ برخی از پژوهش‌ها بیان می‌شود.

پژوهش اول با موضوع کلمات ترکی در غزلیات مولوی است. جلال‌الدین محمد مولوی زبان و ادب اهل خراسان را آموخته بود و در میراث زبانی او کلماتی از زبان ترکی و ترکی مغولی وجود داشت. تأمل در نوع کاربرد این کلمات ترکی نشان می‌دهد که آنها غالباَ از زبان محاورۀ اطرافیان شاعرند و به اقتضای موقعیت و الزام فهم مخاطبان ترک زبان مولانا در شعر او را یافته‌اند و هیچ نوع گرایش ذوقی آشکاری وی را به استخدام این کلمات سوق نداده است. در این نوشتار مجموعۀ این کلمات و چند تعبیر و ترکیب ترکی که در غزلیات مولانا باز شناخته شده، تعریف شده است.

در نوشتار سوم  به «بازخوانی تعلیقات استاد شفیعی کدکنی بر غزلیات شمس تبریز» پرداخته شده است. تصحیح انتقادی استاد فروزانفر از غزلیات شمس در فاصلۀ سال‌های 1336 ـ 1344 توسط دانشگاه تهران انشار یافت. این چاپ، زمینه بازخوانیهای ذوقی و مطالعات عمیق تر دربارۀ عرفان و اندیشه و هنر شاعری مولانا را فراهم کرد. نخستین گزیده از غزلیات شمس براساس نسخۀ فروزانفر را استاد شفیعی کدکنی در سال 1352 منتشر کرد و با این کار، زمینۀ آشنایی بسیاری را با مولانا فراهم آورد و بسیاری را نه‌تنها با مولانا، بلکه با ادبیات کلاسیک آشتی داد. شفیعی با اذعان به عظمت کار فروزانفر، تصحیح دیگری از غزلیات را ضروری دانست. در سال 1378 بعد از 26 سال وقتی گزیدۀ مفصل‌تر استاد از غزلیات انتشار یافت، معلوم شد که ایشان از جهت تصحیح نسخه، جز ترجیح چند نسخه بدل و اعمال چند تصحیح قیاسی کاری نکرده‌اند، اما به تصریح خود ایشان، تعلیقات غزل‌ها، حاصل سی‌وپنج سال مطالعۀ مستمر در ادب و عرفان ایرانی و اسلامی است. این مقاله بازخوانی غزل‌ها بر اساس تعلیقات استاد و بیان نکاتی انتقادی و استحسانی و تکمیلی دربارۀ آنها است.

در نوشتاری دیگر طومار نقالی کهنی به زبان ترکی معرفی شده است در چکیده این نوشتار آمده است: «در سال 1339 هـ. ش کتابی به نام کلیات شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی در تبریز چاپ شده که به نثر ترکی است و برخلاف نامِ آن، ترجمه یا بازنویسی شاهنامه نیست. این متن در اصل یک طومارنقالی است که دو داستان آن در سال 1039 ق به فارسی تدوین/ تحریر و در سال 1164 ق به ترکی ترجمه شده است. بر این اساس، پیشینۀ نقل و تدوین بخشی از روایات آن به ادوار صفوی و افشاری می‌رسد. محتوای داستانی این طومار از فرمانروایی گیومرث تا پایان کار اشکانیان و یکی دو داستان ازروزگار ساسانیان را شامل می‌شود و از نظر گسترۀ  روایی به دلیل پرداختن نسبتاً مفصل به روایات اسکندر، فعلاً جامع‌ترین طومار شناخته شده است. در متن این طومار ترکی برخی نکات مهم واژگانی و اشاراتِ داستانی دیده می‌شود که در این مقاله به بررسی مسائل لغوی آن پرداخته‌ایم و نکات داستانی در گفتاری دیگر بررسی خواهد شد».

نوشتار آخر این مجموعه پژوهشی در اشعار فارسی تقریظات مجموعۀ رشیدیه است. در چکیده این پژوهش آمده است: «مجموعۀ رشیدیه، عنوان چهار کتاب از خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی است. تقریظات علمای عصر بر این مجموعه از حیث نکات تاریخی، زبانی و ادبی جالب توجه است. همچنین اشتراک موضوع نزدیک به صد مکتوب، این فرصت را فرآهم می‌آورد تا براساس تفاوت‌های موجود در این تقریظات، به تحلیل و مقایسۀ عناصر بلاغی در آنها پرداخته شود. در این مقاله به جایگاه اشعار در این تقریظات پرداخته و بسامد بهره‌گیری از مضامین مختلف شعری در تقریظات سنجیده می‌شود. تحلیل محتوا و مضمون اشعار، نشانگر، کارکرد و جایگاه شعر در این مکتوبات است. از 72 تقریظ فارسی، در 44 مورد از شعر بهره گرفته شده است. این اشعار در حدود 230 بیت و تک‌مصراع هستند. شاعران تعدادی از اشعار شناخته شده‌اند. بسامد بالای بهره‌گیری از شعر برخی شاعران حاکی از اهمیت آنها در عصر تدوین اثر است. برخی اشعار نیز سرودۀ نویسندۀ تقریظ است و نویافته محسوب می‌شود».

فهرست مطالب این شماره:

سخن سردبیر

کلمات ترکی (ترکی مغولی و عثمانی) در غزلیات مولوی/ محمود عابدی و بدریه قوامی

قرآن منسوب به خط امام رضا (ع) در آستان قدس رضوی و تکلمه‌های آن .../ مرتضی کریمی‌نیا

بازخوانی تعلیقات استاد شفیعی کدکنی بر غزلیات شمس تبریز/ رحمان مشتاق‌مهر

جامعه‌نگاری روستایی در منابع تاریخی عصر صفویه/ سیدسعید میرمحمدصادق و عطاء‌الله حسنی

معرفی یک طومار نقّالی کهن به زبان ترکی/ سجاد آیدنلو

رد پای یکی از مشایخ تبریز در بوستان سعدی/ محمدعلی موسی‌زاده و محمد طاهری خسروشاهی

پایزه‌ای دیگر از سلطان ابوسعید ایلخانی/ سعید خود داری نائینی

اسماعیلیان ایران و دانش استیفا/ علی صفری آق‌قلعه

بازآرایی و بازشناسی سه مجموعۀ فارسی زردشتی در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی/ حمیدرضا دالوند

فواید واژگانی دیوان غیاث‌الدین کُجُجی/ مسعود راستی‌پور

نقد و بررسی چاپ التذکرۀ فی علم البزدرۀ/ امین مجلّی‌زاده و مهدی سلمانی

بررسی انتقادی چاپ دیوان خاقانی تصحیح ضیاء‌الدین سجادی/ یعقوب نوروزی و سیف‌الدین آب‌برین

پژوهشی در اشعار فارسی تقریظات مجموعۀ رشیدیه/ مجتبی دماوندی و سیاوش خوشدل

چکیده انگلیسی/ حامد صدقی

چکیده انگلیسی/مجد‌الدین کیوانی