معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پیونددادن زبان و ترانه دو دغدغه‌ای بوده که سبب تألیف این کتاب شده است. از سویی ترانه که بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ و فرهنگ بشر در تمام دوران‌هاست که به عنوان رسانه‌ای پرمخاطب می‌تواند دست‌مایۀ مطالعاتی خوبی برای حوزه‌های مختلف علوم انسانی باشد و از سوی دیگر زبان که هر چی می‌گذرد بیش از پیش به اهمیت آن پی برده می‌شود. مطالعات علمی زبان‌شناسی در روزگار فعلی راه به بسیاری از رشته‌ها برده و نتایج زبان‌شناسی در حوزه‌ها و رشته‌های مختلف شناسانده می‌شود. در این کتاب تلاش شده رهیافتی زبان‌شناختی به پدیدۀ زبان ترانۀ فارسی انداخته شود.

فصل اول کتاب اختصاص به مقدمات بحث دارد. در این اول کوشیده شده مهم‌ترین مبانی مباحث مطرح‌شده در طول کتاب با زبان ساده‌تری بیان شوند تا مخاطبان کتاب با دید روشن‌تری به مطالعۀ فصل‌های بعد بپردازند. بر این اساس برای رسیدن به مفهوم زبان‌شناسی ترانه و برشمردن ابزارهای آن در فصول بعد، در این فصل به طور جداگانه راهی به ترانه و زبان‌شناسی جسته شده و به صورت مختصر در چیستی و چگونگی این دو پدیده تأمل شده است. به عبارتی این فصل مقدمه‌ای برای فصل‌های بعدی است. در پایان فصل نیز با دیدی زیبایی‌شناسانه به بررسی اهمیت پیوند این دو و مفهوم زبان‌شناسی ترانه پرداخته شده است.

در فصل دوم کوشیده شده با رویکردی زبان شناسانه، نسبت ترانه با یک شیئ هنری مشخص شود. به عبارت دیگر نویسندگان می‌خواهند فرایند زبان‌شناسانه‌ای را بررسی کنند که بر اساس آن ترانه‌ای که به شعر نزدیک شده است از باقی ترانه‌ها بازشناسی شود. با وجود اینکه نویسندگان در فصل اول قائل به این شده‌اند که شعربودن یا نبودن یک متن دلیل ورود یا خروج یک متن از حوزۀ ترانه نیست، یک فصل مجزا را فرایندهای زبان‌شناختی‌ای اختصاص داده‌اند که با استفاده از تخیل و همچنین از طریق برجسته‌سازی زبان، متن را به یک شیئ هنری تبدیل می‌کند. بر این اساس باید ابتدا نقش‌هایی که زبان در هر پاره‌گفتاری به خود می‌گیرد توضیح داده شود و از این مسیر چیستی و چگونگی «نقش ادبی زبان» یا همان «زبان ادب» بررسی شود. به عبارت دیگر ابتدا این نکته تبیین می‌شود که زبان خودکار می‌تواند طی فرایندهایی به ادبیات بدل شود، سپس این فرایندها شناسایی و تحلیل می‌شوند. در این مسیر با حفظ رویکرد زبان‌شناسانه، سعی شده جایگاه تخیل در این فرایندها هم مشخص شود.

فصل سوم اختصاص به موسیقی ترانه دارد. در این فصل کوشیده شده موضوع نظم ترانه در زمینه‌ای گسترده‌تر مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شود در موقعیت ترانه، نظم‌آفرینی در قالب توازن و به کمک تکنیک‌ها و امکانات مختلفی رخ می‌دهد که وزن یکی از آنهاست و در مجموع بدان موسیقی ترانه گفته می‌شود. از این‌رو در کنار پرداختن به مفاهیمی چون تکرار و توازن در برجسته‌سازی زبانی، نظریات متفاوتی که در باب وزن شعر عامیانه وجود دارند، مرور شده و به تطبیق آنها در ترانه نیز توجه شده است. این فصل با ارائۀ مباحثی در حوزۀ پیوند شعر و موسیقی به پایان می‌رسد.

در فصل چهارم و پایانی کوشیده شده تا مهم‌ترین مباحث لازم در شناخت و تبیین زبان ترانه بررسی شود. از این‌رو کنکاش در سه لایۀ واژگانی، آوایی و نحوی متمرکز شده است. پیش از بحث دربارۀ لایه‌ها، مبحثی دربارۀ سطوح زبان ارائه شده که هدف از آن عمق‌بخشیدن به درک مفهوم اصطلاحاتی چون زبان معیار و محاوره و گونه‌های زبانی است. در لایه‌های واژگانی هر دو جنبۀ انتخاب و ترکیب بررسی شده‌اند. در لایۀ آوایی مهم‌ترین تغییرات با قاعده و بی‌قاعدۀ آوایی شکل گفتاری زبان به عنوان منبع اصلی ترانه‌سرایی بررسی شده‌اند. در لایۀ نحوی نیز افزون بر پرداختن مفصل به مسئلۀ جابجایی ارکان اطلاعاتی دربارۀ برخی مسائل نحوی چالش‌برانگیز در زبان فارسی که در ترانه نیز مطرح هستند ارائه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: اهمیت زبان‌شناسی ترانه

فصل دوم: زبان و ترانه‌گی

فصل سوم: موسیقی ترانه

فصل چهارم: دشواری‌های زبانی در ترانۀ فارسی