معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هفتمین شماره از دوفصل‌نامۀ ادبی ـ هنری ویرگول با ویژه‌نامه‌ای دربارۀ شعر و زندگی روزمره منتشر شده است.

شمارۀ هفتم ویرگول ویژه‌نامه‌ای‌ است در خصوص شعر و زندگی روزمره، امری که در شعر معاصر ما با نیما تحقق یافت، البته بودند شاعرانی که پیش از نیما و در دوران مشروطه در محتوا به مسائل پیرامون خود نگاهی عینی داشتند یکی از آشکارترین مثال‌ها بهار است:

خانه‌ای شخصی و مبلی ساده و قدری کتاب

آمد و رفتی و ترتیبی کز آن خوشتر نبود ...

اولا عرض فکل‌ها، اینقدر وسعت نداشت

ثانیا فکر جوانان، اینقدر لاغر نبود ...

وقتی از دو منظر اساسی یعنی فرم و محتوا به شعر تمام دوران فارسی نگاه کنیم، اهمیت نیما بیشتر و پیش‌تر مشخص می‌شود. کار بزرگ نیما ابتدا در فرم شعر فارسی اتفاق می‌افتد. او برای اولین بار در نظام سنتی شعر فارسی دست می‌برد و با شکستن قفس نظم تاریخی آن، شعر را در فرمی تازه و آزاد و نزدیک به زندگی معاصر ارائه می‌دهد. نیما اگرچه بنیان‌گذار عینی و لمسی‌شدن شعر در فرم و محتواست؛ اما نباید از آشنایی او با زبان فرانسه و به طبع آن ادبیات غرب غافل شد. پس از نیما، اخوان، شاملو، سپهری، فرخ‌زاد، احمدی، براهنی و شاعران دیگری نیز تأثیر مستقیم بر امتداد و اشاعۀ این مسیر داشتند و جریان شعر سپید و موج نو پس از شعر نو سهم بسزایی را در ادامۀ عینیت زندگی در جریان شعر معاصر ایران دارند.

زندگی روزمره به ویژه در شعر بعد از انقلاب نقش و نمودی خاص دارد؛ شاعر تهی‌شده از هر گونه آرمان شعری، شاعر اینستاگرام و اینترنت چیزی به جز نوشتن زیست روزمره‌اش ندارد اگرچه کسل‌کننده و خلسه‌آور و اگرچه خالی از شور و تعهد و اگرچه خالی از شعر بزرگ و شاعر بزرگ؛ اما در همین شکل زیستۀ باری به هر جهت یک نسل، شعر فارسی علامت و خراش خود را در نمونه‌های ناب خود بر چهرۀ ادبیات ایران گذاشته است که در این شماره به آن پرداخته شده است.

این شماره از دوفصل‌نامۀ ویرگول از چهار بخش نوشتار، گفتگو، داستان و شعر معاصر شکل یافته است. در بخش نوشتار هفت نوشتار دربارۀ شعر معاصر و زندگی روزمره آورده شده است. در نوشتار «افول زندگی و عینیت در شعر معاصر» از رسول عبدالمحمدی می‌‌خوانیم: «یکی از هوشمندی‌های انسان همۀ اعصار در این است که موقعیت تاریخی‌اش را درک کند. نگاهی به تاریخ شعر فارسی در هزاره پیشین می‌تواند این واقعیت را نمایان سازد که در این برهه از شعر فارسی، آنچه پیش از هر چیز مورد نیاز است نگاه دوباره به هستی و شناخت دوباره پیرامون است. در این راه نوعی از تجربه شاعرانه که شهود دوباره زندگی است می‌تواند ما را در شناخت دوباره از جهانمان یاری دهد». (ص 30)

در بخش گفتگوها چهار گفتگو با حافظ موسوی، مهرداد فلاح، گروس عبدالملکیان و محمد آزرم انجام شده و این شاعران معاصر به سؤال‌هایی در خصوص زندگی روزمره و شعر امروز ایران پاسخ داده‌اند. گروس عبدالملکیان در این گفتگو دربارۀ اینکه بازتاب زندگی روزمره در شعرش با چه عناصری عینیت یافته، پاسخ می‌دهد: «شعر مدرن عناصر زندگی روزمره شاعر را به شکل مستقیم یا ضمنی در خود منعکس می‌کند. اساساً یکی از تفاوت‌های شعر سنتی و شعر مدرن همین مقوله است که شاعر مدرن از فضای مونولوگ شعر سنتی فاصله می‌گیرد و شعرش را بر اساس دیالوگ با عناصر زنده اطرافش شکل می‌دهد. یعنی به جای آنکه مستقیما با مخاطبش گفتگو کند، دیگری را میان خود و مخاطب قرار می‌دهد. حالا این دیگری می‌تواند اشیاء اتاقش باشد یا منظرۀ روبروی پنجرۀ خانه‌اش، عناصر طبیعت یا رخدادهای اجتماعی اطرافش؛ یعنی با تخیل می‌‌اندیشد و از طریق تخیلی که حاوی اینهاست تأمل می‌کند و دیگر به شکل مستقیم اندیشه و دغدغه و حکمتش را با مخاطب مطرح نمی‌کند. این وضعیت سبب می‌شود عناصر زندگی روزمره در شعر نقشی زنده پیدا کنند و شاعر حکمت‌ها و دغدغه‌هایش را از طریق نقشی استعاری که به این عناصر می‌دهد یا فضاسازی‌هایی که در پس خود، جهان‌هایی دیگر را پنهان کرده‌اند، بیان کند. بنابراین عناصر زندگی شاعر می‌آیند و در رابطه‌ای ارگانیک که در درون شعر بین آنها اتفاق می‌افتد، تخیل، ساختارها، فرم و نهایتاً جهان شعر شاعر مدرن را رقم می‌زنند». (ص 68)

شعرهایی که در این شماره آورده شده‌اند، بازتاب کلیتی از شعر و زندگی روزمره در آثار شاعران معاصر است و نه همۀ آنها و برخی از شعرها نیز به دلیل کمبود فضا تنها بخش‌هایی از آن چاپ شده‌اند که کوشش شده به کلیت اثر خدشه‌ای وارد نشود.

در بخش داستان کوتاه این شماره هم پنج داستان کوتاه ایرانی و خارجی آورده شده است.

فهرست مطالب این شماره:

* نوشتار:

از شعری که زنده‌گی‌ست/ مهرداد فلاح

شعر امروز و امر روزمره/ مهدی عبداله‌زاده

تجربه‌های شخصی در شعر/ آزاده فراهانی

افول زندگی و عینیت در شعر معاصر/ رسول عبدالمحمدی

نگاهی اجمالی به بن‌مایه روزمره‌گی/ محسن موسوی میرکلایی

عبور از روزمرگی/ نیلوفر شریفی

بی‌اعتنایی یا هرج‌ومرج زمانه!/ محمدعلی حسنلو

* گفتگو:

وارد کردن تجربه‌های روزمره به قلمرو شعر/ حافظ موسوی

فقط شاعران خلاق، می‌توانند به جنگ کلیشه‌ها و شکلک‌ها بروند/ مهرداد فلاح

من شعر را وسیله و ابزار، در خدمت یا برای چیزی نمی‌بینم/ محمد آزرم

شاعر باید زیست شخصی‌اش را بنویسد/ گروس عبدالملکیان

* شعر:

نیما یوشیج، مهدی اخوان‌ثالث، احمد شاملو، نصرت رحمانی، سهراب سپهری، فروغ فرخ‌زاد، اسماعیل شاهرودی، منوچهر شیبانی، م. آزاد، طاهره صفارزاده، احمدرضا احمدی، محمدعلی سپانلو، رضا براهنی، بهرام اردبیلی، خسرو گلسرخی، یداله رویایی، عمران صلاحی، منوچهر آتشی، م. مؤید، بیژن الهی، رضا براهنی، علی باباچاهی، محمد شمس لنگرودی، بیژن نجدی، حافظ موسوی، مهرداد فلاح، سیدعلی صالحی، علی عبدالرضایی، جعفر خادم، علیرضا پنجه‌ای، اکبر اکسیر، شهاب مقربین، ابوالفضل پاشا، ایرج ضیایی، فرشته ساری، گراناز موسوی، رزا جمالی، پگاه احمدی، محمد آزرم، گروس عبدالملکیان، لیلا صادقی، علی‌رضا آدینه، مازیار نیستانی، انسیه اکبری، حامد رحمتی، داریوش معمار، محمدعلی حسنلو، روجا چمنکار، آزاده فراهانی، سمیرا نیک‌نوروزی، زبیده حسینی، سمیه دیندارلو، اسماعیل حبیبی، مازیار عارفانی، یاسین نمکچیان، مستانه رحمانی، محمد محمدی، خالق گرجی، مهدی مهدوی، لیلا درخشش، نرگس دوست، مهدی عبداله‌زاده، محمد رمضانی

* داستان:

ژن دیوانه/ جان ریونز کرافت؛ ترجمۀ ارغوان مفتاح

سرنوشت زن پروفسور/ دانیل خارمس؛ ترجمۀ سیامک کریمی

خوشبختی همین جا، همین الان، روبروی من نشسته!/ شهلا شهابیان

کنتور/ شیوا پورنگ

بیداری/ علی خاکزاد