معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب مشتمل است بر مقاله‌ها، نوشته‌ها، گفتگوها و نقد و ترجمه‌ای از زنده‌یاد دکتر میلانیان (1316 تهران ـ 20 آبان 1393 پاریس) زبان‌شناس برجسته که از سال 1348 تا 1384 در نشریات، کتاب‌ها و مجموعه‌های مختلف منتشر شده است.

هرمز میلانیان (متولد ۱۳۱۶ در تهران) زبان‌شناس ایرانی و استاد بازنشسته گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران بود. میلانیان تحصیلات خود را در رشته زبا‌ن‌شناسی در دانشگاه سوربن به پایان رساند و از شاگردان آندره مارتینه بود. پدرش ناخدا حسن میلانیان، فرمانده ناو «پلنگ» بود که در جمله متفقین به ایران (روس‌ها از شمال و انگلیسی‌ها از جنوب) هنگام دفاع از آبادان زخمی شد و پس از انتقال به تهران در سن ۳۸ سالگی درگذشت. مادرش درخشنده شیمی مسئولیت بزرگ‌کردن و تربیت هرمز و برادر کوچک‌تر هومان را بر عهده گرفت. هرمز میلانیان تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران در دبیرستان‌های شرف و دارالفنون سپری کرد. علاقه‌ای که به ادبیات به ویژه ادبیات فارسی داشت موجب شد پس از دریافت دیپلم متوسطه در رشته ادبی و موفقیت در امتحان ورودی دانشکده ادبیات تهران به سال ۱۳۳۴، در رشته ادبیات فارسی ادامه تحصیل دهد. در سال ۱۳۳۷ پس از اخذ درجه لیسانس در رشته ادبیات فارسی، به تحصیل در رشته «‌زبان‌شناسی» پرداخت. در شهریور ماه ۱۳۳۹ شرایط ادامه تحصل در این رشته برای او پیش آمد و به پاریس رفت و از دانشگاه سوربن دکترا گرفت. پس از مراجعت از فرانسه به ایران در سال ۱۳۴۴، در «بنیاد فرهنگ ایران»، مسئولیت پژوهش در زمینه تاریخ زبان فارسی را زیرنظر پرویز خانلری بر عهده گرفت. در نیمۀ دوم سال تحصیلی ۴۵-۱۳۴۴ پس از موفقیت در امتحان استادیاری به عنوان استادیار زبان‌شناسی در دانشگاه تهران به استخدام رسمی درآمد. در شهریور ماه ۱۳۴۹ به مدت یک سال تحصیلی، به عنوان استادیار مهمان به دانشگاه ایلینوی در اوربانا برای تدریس زبان فارسی اعزام شد. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۵۰، بار دیگر به تدریس در دانشگاه تهران ادامه داد و چند سال بعد به رتبه‌ دانشیاری ارتقا یافت. در طول سال‌های پنجاه شمسی با فرهنگستان زبان ایران نیز همکاری داشت و در جلساتی از کمیسیون واژه‌گزینی آن شرکت داشت. میلانیان قبل از پیروزی انقلاب به مدت یک‌سال‌ونیم به عنوان مدیر گروه زبان‌شناسی و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران انتخاب شد. سرپرستی پژوهش‌هایی در زمینه دستور، تلفظ و املای فارسی بر اساس آزمون پاسخ‌گویان فارسی‌زبان برخوردار از تحصیلات لااقل دبیرستانی را برعهده داشت. او شش‌ماه پس از انقلاب برای استفاده از فرصت مطالعاتی عازم فرانسه شد و کمی بعد از سوی دانشگاه سوربن به عنوان استاد مهمان برای تدریس زبان، ادبیات و زبان‌شناسی فارسی در آن دانشگاه دعوت شد. این دوره فعالیت از سال ۱۹۷۹ تا سال ۱۹۸۵ به‌مدت شش‌سال به طول انجامید و از سال دوم سرپرستی بخش فارسی آن دانشگاه به میلانیان واگذار گردید. در شهریورماه ۱۳۷۵ پس از هفده سال به ایران بازگشت که در آن زمان، به علت ترک خدمت از دانشگاه تهران اخراج شده بود. سپس به تألیف، ترجمه و تحقیق در زمینه زبان‌شناسی عمومی و فارسی پرداخت. او عضو انجمن زبان‌شناسی پاریس و انجمن جهانی زبان‌شناسی نقش‌گرا بود. او  سال‌های واپسین عمرش را در یکی از بیمارستان‌های مخصوص بیماران آلزایمری در فرانسه گذارند و در 21 آبان 1393 درگذشت.

دکتر میلانیان در این کتاب در نوشتارهای «از زبان میلانیان» و «تاریخچۀ آموزش زبان‌شناسی در ایران» دربارۀ زندگی، کار و آثار خود به تفصیل سخن گفته است. با نگاهی به عناوین این کتاب برمی‌آید زمینۀ کاری و علاقۀ ایشان به زبان‌شناسی و زبان فارسی و ادبیات بوده است. گفتارهای این کتاب در دو بخش به این شرح تدوین شده است.

بخش اول (زبان‌شناسی و زبان فارسی) شامل شانزده گفتار است که یازده مقاله، دو گفتگو، یک سخنرانی، یک جستار و یک نقد کتاب را دربر می‌گیرد. مطالب این بخش به استثنای گفتگوی اول به ترتیب تاریخ انتشار آمده‌اند.

در بخش دوم (هنر و ادبیات) یک گفتگو، یک سخنرانی و یک ترجمه آورده شده است. افزون بر اینها از زنده‌یاد میلانیان دو مقاله با عنوان‌های «تک‌واژها و روندهای گذر در زبان فارسی: از مقولۀ فعل به مقولۀ اسم و بالعکس» و «آیا می‌توان گفت زبانی از زبان دیگر مشکل‌تر است؟» به زبان فرانسه منتشر شده که در اینجا مقالۀ اول به زبان اصلی آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

به جای مقدمه: از زبان میلانیان

بخش اول: زبان‌شناسی و زبان فارسی

تاریخچۀ آموزش زبان‌شناسی در ایران

خنثی شدن تقابل‌های دستوری در گروه اسمی زبان فارسی

زبان‌شناسی و تعریف زبان

چند نکته دربارۀ وابسته‌های ملکی در زبان فارسی

کلمه و مرزهای آن در زبان و خط فارسی

کاربرد زبان فارسی در آموزش علوم و فنون

چند نکته دربارۀ واکه‌های زبان فارسی در گذشته و حال

در جستجوی زبان معیار

گسترش و تقویت فرهنگی زبان فارسی

1. تحلیلی از نقش تاریخی زبان فارسی تاکنون

2. دورنمای آینده در برآوردن نیازهای ارتباطی

3. پیوست‌ها:

الف) برخورد فارسی و زبان‌های بیگانه

ب) فرهنگستان زبان فارسی

ج) فارسی در کشورهای دیگر

دستگاه عدد در زبان فارسی

واژۀ محتوی در برابر «محتوا»

کهنه و نو در زبان‌شناسی

کوتاه‌ترین جمله و ساختمان آن در زبان فارسی

درست و غلط در زبان از دیدگاه زبان‌شناسی

آزادی و بند در زبان

تلفظ طبیعی در رادیو

بخش دوم: هنر و ادبیات

دیداری از سومین جشن هنر شیراز

کزین برتر اندیشه برنگذرد

بینش فلسفی و اخلاقی فردوسی

مقدمه‌ای بر رباعیات خیام