معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هنگامی که سخن از ادبیات به میان می‌آید، از جمله نخستین مباحثی که به ذهن خطور می‌کند، مباحث بلاغی است؛ برای عده‌ای چگونگی کاربرد زبان نشان ادبیت است، حال آنکه برای گروهی دیگر سروکار داشتن با اشکال بلاغی اولین نشانۀ متن ادبی است. دامنۀ موضوع بلاغت با گذشت زمان گسترده و مطالب آن مدون گردیده چنان که در آثار بلاغی آغازین ترتیب یا تبویبی دیده نمی‌شود و همه چیز با نام بدیع به صورتی بسیار ساده مطرح و بررسی می‌شد، اما رفته‌رفته تجربه و اشراف محققان و تأمل آنان در اطراف این موضوع، باعث شد با گذشت زمان و سپری شدن چند سده، علمای بلاغت، چارچوب این دانش را تثبیت کنند و موضوعات بلاغی را در دانش‌های بدیع، معانی و بخصوص بیان منحصر نمایند. آنچه درخور توجه و تأمل است اینکه از همان روزگار آغازین چتر تقلید بر سر بلاغت سایه افکنده و روش انتقادی از این حیطه رخت بربست، پژوهشگرانی چون جرجانی را هم باید از استثنائاتی دانست که فارغ از هر گونه شرایطی ظهور و بروز می‌کنند.

پس از آثار خطیب قزوینی و آنگاه تفتازانی، تحقیقات بلاغی شکل تثبیت‌شده‌ای به خود گرفت و به قول بلاغیون به قواعد خشک بدل شد و همین سیر تا روزگار ما تداوم یافته است.

یکی از پایه‌های بلاغت یا اصلی‌ترین رکن آن تشبیه است که بسیاری از ارکان بلاغی براساس آن بنا شده‌اند؛ از این‌رو بررسی و نقد جوانب این موضوع مدخل و زمینه‌ای است برای بررسی و نقد سایر مؤلفه‌های این حوزه.

تشبیه از جمله مباحثی بوده است که از دیرباز علمای بلاغت پیرامون آن، چه به لحاظ اصطلاحی و چه به لحاظ عناصر، ساختار و عملکرد مشروحاً به بحث پرداخته‌اند. این در آغاز در خلال دیگر مباحث بدیعی و بلاغی مطرح بوده است، اما پس از تقسیم‌بندی بلاغت به سه حوزۀ بدیع، بیان و معانی، به عنوان بخش اصلی دانش بیان به حساب می‌آمده و در کنار استعاره، کنایه و مجاز، ارکان دانش بیان را شکل می‌داده‌اند.

در این کتاب نخست به بررسی و نقد تعریف تشبیه پرداخته شده، پس از آن در سه فصل مباحث مختلف و مرتبط با تشبیه را نقد و بررسی کرده است. در فصل نخست چارچوب مسائل تشبیه در کتب فارسی و عربی بررسی، تحلیل و نقد شده است؛ در اینجا سعی بر این بوده امّهات آثار در این حوزه مورد توجه قرار گیرد و به دلیل گستردگی آثار این حوزه بیشتر آثاری که در تطور بلاغت تأثیرگذار بوده‌اند مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم به بررسی و نقد ارکان تشبیه پرداخته شده و هر مؤلفه همراه با تمام مسائل مربوط به آن بررسی شده است.

سپس در فصل سوم تلاش شده موضوعاتی مطرح شود که در کتب بلاغی به آن نپرداخته شده، در حالی که به نظر می‌رسد امروزه بدون توجه به چنین موضوعاتی مباحث بلاغی و در اینجا اختصاصا تشبیه چندان کارا نخواهند بود، طرح چنین مباحثی می‌تواند دریچۀ تازه‌ای به موضوعاتی از این دست باشد.

نکته دیگری که در فصل‌های دوم و سوم بسیار مورد نظر بوده، توجه به ادبیات معاصر، چه شعر و چه داستان بوده است. اهتمام نویسنده بر آن بوده بیشتر نمونه‌های کتاب از آثار ادبی معاصر باشد. این امر افزون بر اینکه زمینۀ نقد را فراهم می‌کند، تا حدودی می‌تواند چشم‌اندازی از کمیت و کیفیت حوزه بلاغی تشبیه را در ادبیات معاصر ترسیم نماید.

فهرست مطالب کتاب:

سخن آغازین

درآمد

فصل نخست: سیری در مسائل تشبیه در کتب بلاغی عربی و فارسی

فصل دوم: ارکان تشبیه

فصل سوم: تشبیه در دیگر حوزه‌ها

پی‌نوشت‌ها

منابع و مآخذ