درآمدی بر تمثیل در ادبیات فارسی
خلاصه
هدف در این کتاب بررسی مفاهیم و معانی کاربردی تمثیل در دانشهای مختلف بهویژه علوم بلاغی و تفحص آن در ادب پارسی بهویژه سبک هندی است تا بسامد استفاده از این آرایه در اشعار برخی از شاعران نشان داده شود.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
در آثار عرفانی، ادبی و حتی فلسفی نمونههای فراوانی از ویژگیهای علوم بلاغی بسیار فراوان به چشم میخورد و گویا یکی از استوانههای نامتزلزل این آثار وجود همین علوم بلاغی است که آنها را تاکنون زنده نگه داشته و از این به بعد نیز متعهد و متکفل آن است. تا جایی که میتوان گفت اگر نبود این آثار عرفانی، حماسی و داستانی مشحون از صنایع ادبی و بلاغی تا حدودی ادبیات فارسی دچار همان گرفتاری دیگر زبانهای کمسرمایه دنیا میشد.
از میان آن همه صنایع و آرایههای ادبی برخی درخشش و تجلی دیگری دارد که گاهی دیگر صنایع را تحتالشعاع قرار میدهد، از این میان میتوان به صنعت و آرایه «تمثیل» اشاره کرد که از همان بدو سرودن شعر فارسی جا پایی برای خود در میان ادبیات باز کرده و گاهی (و یا شاید چه بسا) موجب شهرت شعر یا اشعاری و یا شاعری شده است، البته منظور «تمثیل» در معنی و مفهوم عام آن است هر چند تمثیل در معنی خاص خود، یعنی اسلوب معادله، نیز همین ویژگی را دارد.
با نگرشی به سبک و شیوۀ نظم و شعر هندی (یا اصفهانی) میتوان گفت یکی از ویژگیهای این سبک استناد و استظهار به تمثیل است؛ به این گونه که شاعر میخواهد خواسته و مطلب خود را با استشهاد از طبیعت و رخدادهای طبیعی و اعمال و رفتار انسانها و دیگر کائنات در ذهن خواننده و شنونده روشنتر و عمیقتر سازد.
این روش از گذشته هم مرسوم بوده و شاعران بزرگی همچون خاقانی و حافظ و سعدی هر چند بسیار اندک نسبت به شاعران هندی، از این صنعت بدیعی و بیانی بهره جستهاند؛ اما در سبک هندی اولاً فراوان میشود؛ ثانیاً یک شیوۀ خاصی از آن مورد استفاده قرار میگیرد و آن تمثیل به مفهوم اسلوب معادله است.
بر این اساس هدف در این کتاب بررسی مفاهیم و معانی کاربردی تمثیل در دانشهای مختلف بهویژه علوم بلاغی و تفحص آن در ادب پارسی بهویژه سبک هندی است تا بسامد استفاده از این آرایه در اشعار برخی از شاعران نشان داده شود و از طرفی چگونگی روش بهکارگیری آن در شعر سبک هندی با توجه به دیگر سبکهای نظم فارسی ارائه شود تا تفاوت تمثیل از نوع اسلوب معادله یا دیگر مفاهیم نیز مشخص گردد.
بدین منظور نخست معانی لغوی واژۀ تمثیل از منابع و مأخذ عربی و فارسی و اروپایی مورد بررسی قرار گرفته، سپس به معانی اصطلاحی آن درعلوم مختلف اشاره شده است که در این مورد اولویت خاصی از میان علوم در نظر گرفته نشده است و فقط هدف ایراد تعاریف مذکور در علوم گوناگون و مشخص نمودن وجه اشتراک آنها میباشد. در ضمن به تاریخچۀ آن هم پرداخته شده است. از همان آغاز تاکنون این اصطلاح در دوازده علم کاربرد داشته است و برای استیفای موضوع، تمام تعاریف به ترتیب زمانی ذکر شدهاند. سرانجام از بین علوم مذکور اصطلاح بلاغت برگزیده شده و سپس به تحقیق و بررسی موضوع در علم بدیع آن هم در معنی و مفهوم تازه یعنی اسلوب معادله به ذکر آرا پرداخته و با بیان شواهدی از فارسی و عربی مفهوم مورد نظر بررسی شده است.
زبان و ادب فارسی با پشت سر گذاشتن سه مرحله باستان، میانه و جدید، آثار زیادی از آن در دورۀ اخیر شاهد و گواه بر پویاییست. در سدههای چهارم تا یازدهم قمری در زمینههای مختلف علوم و دانشهای روز آثار بسیاری به جهان دانش تقدیم نموده که هر کدام نشان لیاقت و شایستگی مردم با فرهنگ و ادبپرور و دانشدوست ایرانزمین است. یکی از علل جاودانگی و شهرت آثار این زبان آن است که پیوسته از زیباییها و هنرهای زبانی و فنون ادبی، برای هر چه بهتر و بیشتر مقبول افتادن، در حد کامل و وافی بهره جسته است، تا جائی که گاهی این بهرهجویی در آثار غیر ادبی هم معمول و مرسوم بوده است.
دانشمندان علوم بلاغی جهت انسجام و نظم و ترتیب فنون و صنایع یاد شده تلاشها و کوششهای فراوان و طاقتفرسایی متحمل شده و آنها را با ذکر شواهد نظم و نثر ثبت و ضبط نمودهاند. یکی از فنون و آرایههای یاد شده که تقریباً از آغاز تألیف کتب بدیع و بیان مدنظر علما بوده است، صنعت تمثیل (به معنی عام آن) بوده که همواره مورد استفاده ادبا به ویژه شاعران قرار گرفته است.
این صنعت در دورۀ سبک هندی با یک تحول و دگرگونی مفهومی و معنایی در شعر آن دوره نمایان و جلوهگر میشود که امروزه برخی از صاحبنظران به آن «اسلوب معادله» میگویند و عدهایی دیگر اصطلاح «مدلسازی» را به کار میبرند. مراحل آغازین، میانی و اوج تمثیل از مباحث عمدۀ ادب پارسی است که در این کتاب به قسمتی از آن پرداخته شده است.
فهرست مطالب کتاب:
عنوان
پیشگفتار
کلیات
مقدمه
1. هدف از پژوهش
2. پژوهش در زمینۀ تمثیل
3. شیوۀ بررسی
فصل اول: تحقیق دربارۀ واژۀ «تمثیل» از نظر لغوی، اصطلاحی، کاربردی
فصل دوم: تمثیل در دانشهای روز، حکایات عرفانی و غیره
فصل سوم: تمثیل پژوهی در سبک هندی
فصل چهارم: تمثیلات چهار شاعر سبک هندی
نتیجهگیری از موضوع تمثیلات چهار شاعر سبک هندی
فهرست منابع و مآخذ
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه بیشتر ...
خندۀ عارفان: بیداری روح به وسیلۀ حکمتهای طنز
جمال رحمندر واقع این کتاب دربارۀ بینشهای معنوی است که از طریق آموزش داستانها و آیات مقدس یا شعرها منتقل می
فرهنگنامه داستانهای متون فارسی (جلد اول: آ ا آدم ـ اسفار)
به سرپرستی محمد پارسانسب، حسن ذوالفقاریاین کتاب نه دایرةالمعارف به معنی رایج کلمه است و نه کتابی در حد فرهنگهای لغت مرسوم، بلکه در نوع خ
دیگر آثار نویسنده
ماهیت ادبیات و واقعگرایی آن در جامعه
احمد خطیبییکی از دغدغههای مهم فکری در میان دانشآموختگان رشتههای علوم انسانی از جمله ادبیات آن است که جایگاه
نظری یافت نشد.