۲۱۲۴
۵۹۰
زبان و ادبیات عربی، متن پنهان غزلیات حافظ

زبان و ادبیات عربی، متن پنهان غزلیات حافظ

پدیدآور: محمدرضا عزیزی ناشر: زوارتاریخ چاپ: ۱۳۹۶مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۳۳۰شابک: 3ـ537ـ401ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۳۱۲

خلاصه

این پژوهش وظیفه دارد تأثیرپذیری شعر حافظ از عربی و امکانات زبانی و ادبی را که آن فرهنگ در اختیار حافظ قرار می‌دهد، به خوانش بکشد و عقلانیت او را در این زمینه و در آن زمانه توضیح دهد.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

درهم‌تنیدگی دو فرهنگ ایرانی و عربی، گزاره‌ای کلّی و بده‌بستان میان ادبیات فارسی و عربی از بدیهیات همسایگی است؛ اما واکاوی چندوچون این بستانکاری‌ها و دخل و تصرف شخصیت و ذائقه ایرانی در آنچه از عربی گرفته به این طیف پژوهش‌ها، ظرافت می‌بخشد و پذیرش برخی ادعاهای کلی را دشوار می‌نماید که «انواع ادبی و مضامین مشترک از قبیل: شعر غنایی، رسایل و مقامات که از ادبیات عرب به ادبیات فارسی راه یافت، به اندازه‌ای متنوع و گسترده است که در پاره‌ای از انواع ادبی، جز تقلید محض و محو اصالت هنرمند، فرجامی نداشته است».

این پژوهش وظیفه دارد تأثیرپذیری شعر حافظ از عربی و امکانات زبانی و ادبی را که آن فرهنگ در اختیار حافظ قرار می‌دهد، به خوانش بکشد و عقلانیت او را در این زمینه و در آن زمانه توضیح دهد و بکوشد بخشی از اشارات و تلویحات فرهنگ عربی را در قالب واژه، ترکیب، تصویر، ملمّع و غیره در دیوان شاعر، توصیف و تحلیل کند. به هر روی، عربی‌سرایی، عربی‌نویسی و حتی عربی‌مآبی در برهه‌هایی از تاریخ ما از ویژگی‌های فرهنگ ایرانی به شمار می‌رود که امروزه با دورشدن از آن روزگار و تغییر نگرش نسبت به فرهنگ عربی، پذیرفتن آن برای ایرانیان دشوار و نیازمند پژوهش و زدودن غبار زمان است.

جلوه‌های گوناگون فرهنگ و ادب عربی در دیوان حافظ مانند سده‌های سوم و چهارم هجری قهراً به زدوبندهای سیاسی با بغداد و دمشق وابسته نیست، بلکه مولود ذوق، نیاز و سنتی است که در دل نظم و نثر این مملکت، دست کم تا غزل حافظ جریان می‌یابد. هدف در این کتاب از جستجوی رگه‌های فرهنگ عربی در شعر حافظ، آب در آسیاب کشمکش‌های قومی ریختن و تأیید برخی خود برتربینی‌ها نیست. بلکه کوشش شده نوع مواجهۀ هنرمند ایرانی به آن فرهنگ و ادبیات نشان داده شود؛ چه اصولا در فرهنگ اصیل از رویارویی با سایر فرهنگ‌ها نمی‌هراسد، بلکه با تکیه بر شخصیت مستقل و با آگاهی از توانایی‌ها و خلأهای خود با سایر ملت‌ها در می‌آمیزد، گزینش می‌کند و سرانجام غنا و قوام می‌یابد.

اگر در آینه شعر حافظ می‌توان صد گونه تماشا کرد، اجازه می‌خواهیم از این منظر نیز به شعر حافظ نگاهی بیاندازیم: «هر که نقش خویشتن بیند در آب». شاید بتوان با تکیه بر برخی از مفاهیم و مؤلفه‌های فرهنگ عربی گاه پس‌زمینه‌ای مناسب برای دریافتی جدید در پاره‌ای از اشعار حافظ هم باز کرد. بنابراین کوشیده شده از همان عنوان نخست به موضوع اصلی پرداخته شود و به طور مصدقی نشان داده شود که نمود و نمایش زبان و ادبیات عربی در دیوان حافظ به چه شکل و سیاقی بوده است.

رشد و نمو حافظ در مدارس و مساجد و خانقاهای ایران و سفرنکردن ـ همچون سعدی ـ به کشورهای عربی و تأثیر مستقیم نپذیرفتن حافظ از فرهنگ عرب از دلایل انتخاب او برای این پژوهش است؛ از این‌رو عربی حافظ از سنت‌های ادبی و محیط فرهنگی ایران آب می‌خورد و عربی‌سرایی ایران را به نوعی منعکس می‌کند. از سوی دیگر حافظ نمایندۀ شایسته‌ای برای فرهنگ ایرانی است. بسیاری از مفاهیم ادبیات فارسی در بوتۀ ذوق او جوش می‌خورد، پالوده شده و منشوروار خوشایند سلیقه‌های گوناگون واقع می‌شود. «دیوان حافظ، دیوان ادب پارسی است». و «زبده و چکیده فرهنگ درخشان ایرانی و حاصل تجارب زندگی یک ملت کهن‌سال حوادث دیده و فراتر از زمان و مکان و جنگ هفتاد و دو ملت و تنگ‌نظری‌های فرقه‌ای است».

نسخۀ اساس در این پژوهش، چاپ خانلری و به ویژه قزوینی ـ غنی بوده است؛ چراکه اصالت و دقت و تکیه صرف نداشتن بر ذوق و قریحه در این دو چاپ، بیشتر با طبیعت پژوهش‌هایی با رویکردهای تطبیقی سازگار است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

مطالعات حافظ در حوزۀ زبان و ادبیات عربی

واکاوی برخی از تضمین‌ها و تصویرهای حافظ در فرهنگ و ادبیات عربی

اشارات و تلویحات فرهنگ عرب در دیوان حافظ

عروسان شعر عرب در دیوان حافظ

ساحت لطیف برخی از واژه‌های عربی در شعر حافظ

اصطلاحات و ترکیبات عربی دیوان حافظ

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

شکونتلا

شکونتلا

کالی داسه

جهانیان کالی داسه را به نام شاعر «شکونتلا» می‌شناسند. هندیان همواره خود شیفتۀ این اثر بوده‌اند؛ چه د

منابع مشابه بیشتر ...

چلچراغ‌های شمس: شرح و تفسیر 280 غزل شورانگیز دیوان شمس

چلچراغ‌های شمس: شرح و تفسیر 280 غزل شورانگیز دیوان شمس

گزینش، شرح و تفسیر: مهدی سیاح‌زاده

هدف نویسنده و شارح از این کتاب صرفاً ایجاد آشنایی اولیۀ مشتاقان مولانا با غزلیات شمس است؛ به همین دل

رمزگشایی از دیوان حافظ (زهره را چنگ از خروش افتاده است)

رمزگشایی از دیوان حافظ (زهره را چنگ از خروش افتاده است)

قدمعلی سرامی، محمود صادقی‌زاده

گفتنی است که این شرح کوتاه اگرچه به ظاهر با دیگر شرح‌های حافظ همانند است، دربردارندۀ نکات تازه‌ای اس