۱۵۹۱
۵۱۱
جشن‌نامۀ دکتر محمد دبیرمقدم: مجموعه مقالات زبان‌شناختی

جشن‌نامۀ دکتر محمد دبیرمقدم: مجموعه مقالات زبان‌شناختی

پدیدآور: جمعی از نویسندگان به کوشش محمدرضا رضوی، مرضیه صناعتی ناشر: کتاب بهارتاریخ چاپ: ۱۳۹۶مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 6ـ7ـ96833ـ600ـ978 تعداد صفحات: ۲۴+۴۲۲

خلاصه

در گردآوری و تدوین این جشن‌نامه قصد بر این بود که نگارندگان مقالات دانشجوی مستقیم ایشان در کلاس‌ها، به ویژه دورۀ دکتری، باشند و نکته‌ای در خور توجه را در قالب مقالات علمی ـ پژوهشی طرح کنند.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

محمد دبیرمقدم. این اسم خاص نیاز به شاخص ندارد، خود شاخص است. نیاز به توصیفگر ندارد. خود توصیف خود است. استادهایمان را دوست می‌داریم و ارج می‌نهیم. خاطراتشان را در دل داریم و خاطرشان را می‌خواهیم. گاهی آنها تأثیری ماندگار بر ما می‌گذارند. گویی روش و منشی از زیستن و زندگی به ما می‌آموزند. الگوش آموزش اخلاقی و وجدان‌مدارانه، و نماد پژوهش موثق و عالمانه می‌شوند برای ما. دیدارشان، به اصطلاح، درک محضر است. پس از آن، متفاوت می‌شوی، شاگرد او می‌شوی، محک می‌خوری، عیار می‌گیری. چنین است که شایستۀ تقدیرند و این کمترین کاری است که شاگردان و دانشجویان دیروز و استادان امروز می‌توانند افتخار داشته باشند که برای او انجام دهند.

محمد دبیرمقدم (متولد ۱۳۳۲ کاشان) زبان‌شناس برجستۀ ایرانی و استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی است. او همچنین عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و معاون علمی این فرهنگستان است. او مدیریت گروه آموزشی زبان‌شناسی در دانشگاه علامه طباطبایی را نیز بر عهده دارد. او همچنین مدیرمسئول مجلۀ زبان‌شناسی (مرکز نشر دانشگاهی) و سردبیر مجلۀ دستور (فرهنگستان) است. او دارای دکترای زبان‌شناسی نظری از دانشگاه ایلینوی آمریکا است. دبيرمقدم در تاريخ بيست و هفتم آبان ۱۳۸۹ به عنوان چهره ماندگار معرفي شد.

کارنامۀ علمی دکتر محمد دبیرمقدم: دیپلم ریاضی، تهران، 1350؛ کارشناس زبان انگلیسی، مدرسه عالی ترجمه، 1354؛ کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تهران، 1356؛ کارشناس ارشد زبان‌شناسی نظری، دانشگاه ایلینوی آمریکا، 1358؛ دکتری زبان‌شناسی نظری، دانشگاه ایلینوی آمریکا، 1361.

در گردآوری و تدوین این جشن‌نامه قصد بر این بود که نگارندگان مقالات دانشجوی مستقیم ایشان در کلاس‌ها، به ویژه دورۀ دکتری، باشند و نکته‌ای در خور توجه را در قالب مقالات علمی ـ پژوهشی طرح کنند. به پاس قدردانی از استاد، مقالات دست اول خودشان که هر یک خواندنی و آموختنی بودند را در اختیار گردآورندگان قرار دادند و طیف وسیعی از موضوعات زبان‌شناختی در این جشن‌نامه برای خوانندگان علاقه‌مند گرد آمده است: در دستور، صرف، نحو و معنی‌شناسی، در قلمرو‌های متنوعی مثل زبان‌شناسی شناختی، زبان‌شناسی نقش‌گرا، زبان‌شناسی صورت‌گرا، رده‌شناسی، گویش‌شناسی و آسیب‌شناسی زبان ... .

بخش اول این مجموعه مصاحبه‌ای است با دکتر محمد دبیرمقدم که توسط گردآورندگان (محمدرضا رضوی، مرضیه صناعتی) انجام شده است. دکتر دبیرمقدم در این گفتگو از زندگی و تحصیلات، زبان‌شناسی و زبان‌شناسان ایرانی و خارجی و مطالبی مربوط به زبان‌شناسی سخن گفته است.

از جمله مقالاتی که در بخش دوم آورده شده، این مقاله است: «آیا زبان فارسی در حال تغییر رده است؟» نوشتۀ محمد راسخ‌مهند. در چکیدۀ این مقاله می‌خوانیم: «زبان فارسی از حیث رده‌شناسی ترتیب واژه برخی از ویژگی‌های زبان‌های فعل پایان (ov) و برخی از ویژگی‌های زبان‌های فعل آغاز (vo) را دارد. دبیرمقدم پس از بررسی رده‌شناختی ترتیب واژه در زبان‌فارسی، با استفاده از داده‌های تاریخی دوره‌های مختلف این زبان، نتیجه می‌گیرد که زبان فارسی در حال تغییر رده از فعل پایانی به فعل آغازی است. در این مقاله، بااستفاده از چهارچوب رده‌شناسی پردازشی، سعی شده است شواهدی از ویژگی‌های هم‌زمانی زبان فارسی ارائه شود که نشان می‌دهد این زبان گرایش بیشتری به سوی زبان‌های فعل‌آغاز پیدا کرده است. این داده‌ها در کنار داده‌های تاریخی زبان فارسی، که دبیرمقدم ارائه کرده است، مؤید رانش این زبان به سمت زبان‌های فعل‌آغاز و تغییر ردۀ این زبان است». (ص 147)

از دیگر نوشتارهای خواندنی این کتاب، نوشتاری به قلم امید طبیب‌زاده با عنوان «پیشنهاد نوعی ساخت اعمالگر در زبان فارسی» که چکیده این مقاله چنین است: ساخت اعمالگر (applicative construction) دو شکل نمونۀ اعلایی (prototypical) دارد: در یکی که دارای جملۀ زیرساختی ناگذار است، فاعل جملۀ ناگذار (S) مبدل به فاعل جملۀ گذرا (A) می‌شود، و یک از عناصر حاشیه‌ای جملۀ ناگذار (P)  مبدل به متمم مستقیم جملۀ گذرا (O) می‌شود. در دیگری که دارای جملۀ زیرساختی گذراست، موضوعٍ A زیرساختی، بی‌هیچ تغییری در جایگاه حودش در جملۀ مشتق یا همان ساخت اعمالگر باقی می‌ماند، اما یک موضوع حاشیه‌ای که ممکن است در جملۀ ناگذرای زیرساختی حضور داشته باشد یا نداشته باشد، مبدل به O در ساخت اعمالگر می‌شود و O زیرساختی نیز در جملۀ مشتق یا مبدل به موضوعی حاشیه‌ای می‌شود، یا اصلاً حذف می‌شود. در هر دو ساخت فوق نیز فعل معمولاً با یک وند یا عنصر صرفی نشان‌دار می‌شود، یا اصلاً حذف می‌شود. در هر دو ساخت فوق نیز فعل معمولاً با یک وند یا عنصر صرفی نشان‌دار می‌شود. ما در این مقاله ساختی را به عنوان ساخت اعمالگر پیشنهاد می‌کنیم که کلیۀ ویژگی‌های ساخت اعمالگر نمونۀ اعلا را دارد، جز اینکه فعلش با عنصری صرفی نشان‌دار نمی‌شود. بلکه در عوض عنصری نحوی (یعنی «را») به یکی از اجزای آن (O) افزوده می‌شود. در این مقاله براساس دیدگاه‌های دیکسون و آیکنوالد و پیترسون این احتمال را مطرح کرده‌ایم که جمله‌هایی چون «شام را اینجا بمان» و «شام را نان و پنیر بخور» (یعنی ساخت‌هایی که دبیرمقدم آنها را مبتداساز ضمیرناگذار نامیده است) حاصل عملکرد فرایند ظرفیت‌افزای اعمالگر (applicative) هستند بر جمله‌هایی چون «برای شام اینجا بمان» و «برای شام نان و پنیر بخور». همچنین بحث کرده‌ایم که این فرایند در فارسی هم بر جمله‌های ناگذرا عمل می‌کند و هم بر جمله‌های گذرا، و طی آن فاعل زیرساختی در جملۀ ناگذار (S)، مبدل به فاعل در جملۀ گذرای روساختی (A) می‌شود، و نیز افزوده یا قید زیرساختی (P)، مبدل به متمم مستقیم در جملۀ گذرای مشتق (O) می‌شود. ما حصل چنین فرایندی ساختی گذرا و البته نشاندار است». (ص 209)

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

کارنامک فعالیت‌های علمی، پژوهشی و آموزشی

بخش اول: مصاحبه با دکتر محمد دبیرمقدم/ محمدرضا رضوی، مرضیه صناعتی

بخش دوم:

تأثیر فعل‌های نگرش گزاره‌ای مثبت و منفی بر ساختار بند وابسته در فارسی امروز/ فریار اخلاقی

شواهد زبانی در تمایز واژه‌بست‌ها از وندهای تصریفی در زبان فارسی/ محرم اسلامی

دستور ساختاری: اصول و مبانی نظری/ طه پیام

شواهدی از ساخت مجهول در زبان فارسی/ فریده حق‌بین

آیا زبان فارسی در حال تغییر رده است؟/ محمد راسخ‌مهند

گذرایی معنایی/ محمدرضا رضوی

زبان علم در فارسی از منظر نقش‌گرایی هالیدی/ مرضیه صناعتی

پیشنهاد نوعی ساختِ اعمالگر در زبان فارسی/ امید طبیب‌زاده

جایگاه 'که'ی تأکید فارسی در نمودار درختی بر اساس برنامۀ کمینه‌گرا/ مهبد غفاری

نگاهی به نشانگرهای تصریفی و اشتقاقی در زبان فارسی/ فریبا قطره

توانایی‌های نحوی بیماران پارکینسون فارسی‌زبان/ ژیلا محمدی

زبان خوانساری: توصیف و تحلیل رده‌شناختی ترتیب واژه‌ها/ پونه مصطفوی

تمایز لازم ـ متعدی در فعل‌های سادۀ فارسی از منظر ساخت رویداد/ روح‌الله مفیدی

برخی ساخت‌های فعلی نادر در گویش بیرجندی/ محمدامین ناصح

تراوندگذاری در اسامی فارسی/ مهرداد نغزگوی کهن

بخش سوم:

تصاویر

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

شکونتلا

شکونتلا

کالی داسه

جهانیان کالی داسه را به نام شاعر «شکونتلا» می‌شناسند. هندیان همواره خود شیفتۀ این اثر بوده‌اند؛ چه د

منابع مشابه بیشتر ...

فرهنگ نوین گفته‌ها

فرهنگ نوین گفته‌ها

بهمن دهگان

عنوان این کتاب «فرهنگ نوین گفته‌ها»، اشاره به این دارد که بیش از دوسوم مطالب از گویندگان صدسال گذشته

بررسی گویش‌های ایرانی: نگاهی به گویش‌نامه‌ها و یادداشت‌هایی دربارۀ چند گویش (ویراست دوم)

بررسی گویش‌های ایرانی: نگاهی به گویش‌نامه‌ها و یادداشت‌هایی دربارۀ چند گویش (ویراست دوم)

علی‌اشرف صادقی

این کتاب دربردارندۀ نقد و بررسی چند گویش‌نامه و مقاله‌هایی درابرۀ گویش‌های ایرانی است. این نقدها و م