معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربرگیرندۀ گفتگوهای سعید پورعظیمی با آیدا سرکیسیان همسر احمد شاملو دربارۀ زندگی و شعر شاملو است.

پورعظیمی دربارۀ شکل‌گیری کتاب در مقدمه می‌گوید: «روزي در محفل دوستان بحث دربارۀ احمد شاملو بالا گرفت و قضيه به سبب يك سوءتفاهم گره خورد. سرانجام با مطلبي كه از قول آيدا نقل كردم، نزاع خاتمه ياقت. يكي از حاضران با عتابي مشوقانه از من پرسيد: «چرا اين مسائل مهم را مكتوب نمي‌كني؟» تلنگر آن دوست جرقۀ شكل‌گرفتن اين كتاب را زد».

 شعر فارسی و ادبیات معاصر ایران وجود شاملو را مدیون آیداست؛ بدون حضور او شاملو در پایان دهۀ ۳۰ «‌چنان که دست تطاول به خود گشاده بود» از صحنۀ ادبیات ایران کنار می‌رفت؛ اما آیدا در کسوتِ یک منجی، شاملو را تا پایان دهۀ ۷۰ برای شعر فارسی حفظ کرد؛ بنابراین هیچ‌کس بهتر از او نمی‌تواند دربارۀ زندگی، شخصیت، روحیات و آنچه سرشت شاملو را شکل داده بود اظهارنظر کند. پورعظیمی در مقدمۀ این کتاب دربارۀ آیدا نوشته است: «شخصیتِ غریبی که دوستدارِ زیستن در سایه است». شاملو هم دربارۀ او گفته است: «آیدا برای خودش مسئولیت می‌تراشد».

زندگی در کنارِ شاملو با همۀ شگفت‌انگیزی‌ها و دل‌پذیری‌هایش دشواری‌های طاقت‌سوزی هم داشته که آیدا پیروزمندانه از پسِ آن برآمده است. می‌توان گفت آیدا در برابرِ شاملو همیشه این بیت از مثنویِ مولانا را بر زبان داشته: «خوش بسوز این خانه را ای شیرِ مست! / خانۀ عاشق چنین اولی‌تر است.

در بخشی از این گفتگو آیدا دربارۀ اینکه آیا شاملو تخلص‌هایش را خودش انتخاب کرده بود، جواب مثبت می‌دهد و دربارۀ چرایی نام‌گذاری این تخلص‌ها می‌گوید: «اولی (صبح) شاید برای دوری‌جستن از منِ دیروز، دومی (بامداد) شاید برای آغازی نو هوایی تازه در شعر». (ص 38)

دربارۀ جلد شمارۀ چهل‌وهفتم «خوشه» که خالی است، آیدا می‌گوید: «عکس غلامرضا تختی بود که سانسور شد. فتوت و جوانمردی تختی باعث شده بود خودش را در دل همه جا کند. شاملو دوستش داشت. وقتی تختی فوت کرد یا کشته شد، قرار شد روی جلد مجله طرحی از جهان‌پهلوان باشد به همراه این شعر: «گل از شاخه افتاد و بر خاک خفت/ شهیدان خاک! این شهیدی دگر». مجله که از چاپخانه آمد، در کمال ناباوری دیدند جای طرح روی جلد مجله خالی است! امنیتی‌ها اجازه نداده بودند عکس تختی روی جلد چاپ شود». (ص 88)

در این کتاب دربارۀ دست‌بردن در فیلم‌نامه‌های شاملو می‌خوانیم: «در خیلی از فیلم‌نامه‌هایی که احمد نوشت، قهرمان در پایان فیلم می‌مرد. سال 1352 «بوسه بر لب‌های خونین» را برای خاچیکیان نوشته بود که در پایان فیلم، بازیگران زن و مرد می‌مردند؛ ولی قبول نکردند و فیلم‌نامه را تغییر دادند. یا سناریویی بر اساس داستان رستم و سهراب نوشت؛ اما قادری که تهیه‌کنندۀ فیلم بود، داستان فیلم‌نامه را عوض کرد و اسمش را گذاشت «داغ ننگ» و همین تغییر در فیلم‌نامه باعث شد شاملو از ادامۀ کار انصراف دهد». (ص 101)

شش نامۀ منتشرنشده از شاملو به احسان یارشاطر، حسن فیّاد، حسین قاضیان، علیرضا اسپهبد و کلارا خانس هم در این بخش ضمیمه شده است به همراه متن سخنرانی شاملو در کنفرانس مشترک دانشگاه پرینستون و انجمن قلم آمریکا، گزارش هیئت ژوری جایزۀ واژۀ آزاد و وصیتنامۀ شاملو دربارۀ سرپرستی و حق التألیف آثارش. همچنین یادداشت‌ها و توضیحات منتشرنشدۀ شاملو بر هفت شعر و یک دفتر شعرش برای اولین بار در این کتاب چاپ شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌درآمد

آه ای یقین یافته! بازم نمی‌نهی؟

دربه‌درتر از باد زیستم

پای گارسه

سر جدتان اسمشان را نگذارید فیلم

از شیراز تا غرناطه

گلوله‌ای که به انجام کار شلیک می‌شود

بر خاکی از برادۀ الماس و رعشۀ درد

شعر تو قلب جهان را لمس می‌کند

بذا خلایق دو کلوم حرف بزنن

دیالوگ طهرونی در رمانی، قزاق‌ها در پامنار

جادوی آن صدای غریب

پیش از آنکه خشم صاعقه خاکسترش کند

در آینه

پیوست‌ها: نامه‌هایی منتشرنشده از احمد شاملو به:

احسان یارشاطر

حسن فیاد

حسین قاضیان

علیرضا اسپهبد

کلارا خانس

متن سخنرانی در کنفرانس مشترک دانشگاه پرینستون و انجمن قلم آمریکا

گزارش هیئت ژوری جایزۀ واژۀ آزاد

وصیت شاملو دربارۀ سرپرستی و حق‌التألیف آثارش

نامۀ یدالله رؤیایی به سعید پورعظیمی

نامۀ احمد کریمی حکاک به سعید پورعظیمی

یادداشت‌ها و توضیحات جاافتاده در مجموعه اشعار شاملو

نظر در تو می‌کنم که بامداد